No contexto educativo actual, considérase a orientación como inherente á propia educación, pois trata de contribuír á formación integral do alumnado, coa finalidade de capacitalo para unha aprendizaxe autónoma e unha participación activa, crítica e transformadora da sociedade ao longo de toda a súa vida, e á implicación e ao asesoramento dos pais e do resto dos axentes da comunidade educativa.     

Orientar será, polo tanto, educar para a vida (aprendizaxes funcionais, capacitalos para a aprendizaxe autónoma, coñecemento de si mesmos, habilidades sociais,....), educar na capacidade para tomar decisións (asesorando sobre itinerarios, opcionalidade, alternativas educativas e laborais,...) e proporcionar unha verdadeira atención á diversidade que presenta a poboación escolar (reforzos e apoios ao alumnado con neae...).

Neste espazo poderán atoparse todas aquelas iniciativas e recursos destinados a promover a calidade educativa desde o autocoñecemento, o control do proceso de aprendizaxe, o axuste das medidas educativas, o coñecemento e tomada de decisións na elección dos diferentes itinerarios formativos, a promoción da escolarización, as saídas profesionais e o mundo do emprendemento.

A atención á diversidade pode considerarse como o conxunto de medidas e accións que teñen como finalidade adecuar a resposta educativa ás diferentes características e necesidades, ritmos e estilos de aprendizaxe, motivacións, intereses e situacións sociais e culturais de todo o alumnado.

Tamén debe ser entendida non como un axente igualador, senón como a resposta axeitada, no momento oportuno, ás necesidades educativas do alumnado. Esta resposta educativa asume o principio de inclusión, reforza o traballo a favor da equidade e contribúe a unha maior cohesión social.

Este espazo pretende ofrecer de xeito concentrado algunhas orientacións e unha pequena mostra de recursos e enlaces de interese que contribúan na atención á diversidade e respondan a unha educación equitativa e de calidade, dentro dos principios inclusivos e de individualización da intervención educativa.

A diversidade, pois, é unha realidade social, e, polo tanto, unha realidade en cada centro educativo; realidade derivada da singularidade biolóxica, psicolóxica, social e cultural de cada alumna e cada alumno, da singularidade de cada familia e de cada unha das profesoras e dos profesores, tamén das particularidades de cada centro e de cada comunidade educativa no seu conxunto. E a resposta educativa a esa diversidade debe concretarse en cada un dos proxectos educativos, en cada unha das ensinanzas, na coordinación docente, na personalización da educación de cada unha das alumnas e alumnos, nos recursos e medidas educativas, nos compromisos familiares e sociais, e en todo o que contribúa ao máximo desenvolvemento persoal e social do alumnado e á súa preparación para convivir e participar, de forma autónoma, nunha sociedade democrática.

Ante a nova diversidade que se atopa nas nosas aulas derivada do incremento da poboación escolar procedente do estranxeiro, dende a administración educativa estanse a desenvolver unha serie de actuacións, conxuntamente con outras administracións, que teñen como finalidade facilitar a atención educativa a este alumnado.

Neste sentido, conscientes das dificultades que esa atención pode supoñer para os profesionais implicados, temos entre os nosos obxectivos principais o de elaborar materiais de apoio que lle faciliten á comunidade educativa dar una resposta axeitada aos novos retos que este alumnado suscita.

Consideramos que a eficacia da integración destas persoas pode depender, en boa medida dese primeiro contacto co noso sistema educativo, momento no que lles debe proporcionar una información clara sobre aspectos tan importantes como son os seus dereitos e obrigas, e no que se deben ter en conta as súas características e condicións propias.

A incorporación dun alumno ou alumna que procede do estranxeiro adoita ir precedida dunhas connotacións especiais que non se dan no caso da incorporación doutro tipo de alumnado. Á súa chegada, cada día máis frecuente e variada, fai necesario establecer medidas de atención axeitadas ás súas necesidades, e unha delas, consiste en axustar a acollida que se lles vai dispensar. De que estas medidas sexan adecuadas, comezando polo Plan de Acollida, dependerá que este alumnado acade rapidamente unha boa integración escolar e que, non menos importante, os demais se enriquezan co coñecemento de novas culturas e costumes, e aprendan na convivencia os valores da tolerancia e respecto mutuo.

A presente publicación aborda un aspecto que consideramos de suma importancia como é a acollida que se debe prestar nos centros ao alumnado procedente do estranxeiro e ás súas familias no momento de iniciar estudos na nosa comunidade autónoma.

As orientacións que se presentan nesta publicación van nesta liña. Pretenden dar pautas para que aos centros educativos lles resulte máis doado contextualizar as súa resposta, pero sendo conscientes sempre de que o Plan de Acollida é só una máis do conxunto de actuacións que se deben contemplar co alumnado procedente do estranxeiro.

Ao longo das páxinas desta publicación preséntanse una serie de pautas e orientacións que teñen por finalidade que cada centro educativo poida establecer o seu propio plan, tendo en conta o seu contorno xeográfico e sociocultural, e no que se contemplen tanto as acción de acollida do alumnado procedente do estranxeiro como aqueloutras que permitan o enriquecemento das súas aulas a través das oportunidades que se lle brindan ao conxunto do centro, como son o coñecemento de novas realidades e o fomento da convivencia, o respecto e a tolerancia.

Desexamos que esta publicación sexa de utilidade para tan importante tarefa, conscientes da repercusión positiva que ten na futura integración profesional e social de quen se achega a vivir connosco unha boa incorporación ao sistema educativo, contribuíndo así, entre todos, a que a inmigración e o retorno da emigración sexan fontes de riqueza para a nosa sociedade.

Relación de documentos para a recollida e intercambio de información do alumnado, en especial do alumnado procedente do estranxeiro, que facilitan a mellor atención educativa posible.

Trátase dunha colección de 23 documentos introducidos cun índice interactivo, con posibilidades de ser ampliada, referidos a diversos ámbitos de actuación nos centros educativos: o propio centro educativo (1), o alumnado (4), o profesorado (2) e as familias (16).

RDOC 00 – Relación de documentos. Índice (en galego interactivo)

- Documentos do Centro Educativo (CE):

CE01 – Documentación necesaria para matricularse no centro educativo

-  Documentos de uso exclusivo do Profesorado (PROF):

PROF01 - Informe-resumo da escolarización anterior do alumno/a.
PROF02 - Informe para a incorporación do alumno/a ao grupo de adquisición de linguas.

- Documentos relativos ao Alumnado-Titor/a e de recollida de información directa do Alumnado polo Profesorado (ALUM):

ALUM01 - Ficha de identificación do alumnado-titor/a.
ALUM02 - Rexistro do alumnado-titor/a - Avaliación e integración do alumnado procedente do estranxeiro.
ALUM03 - Entrevista inicial do profesor/a titor/a ao alumnado.
ALUM04 - Entrevista do profesor/a titor/a ao alumnado ao longo do curso.

- Documentos de recollida de información das Familias (FAM):

FAM01 - Carta de benvida ás familias.
FAM02 - Autorización para o uso da imaxe pública do alumnado.
FAM03 - Declaración da familia xustificando a escolarización previa (se o/a alumno/a non achega o libro de escolaridade).
FAM04 - Ficha de recollida de datos básicos das familias.
FAM05 - Entrevista inicial do profesor/a titor/a ás familias.
FAM06 - Entrevista inicial do profesor/a titor/a ás familias do alumnado de E.Infantil.
FAM07 - Entrevista do profesor/a titor/a ás familias ao longo do curso.
FAM08 - Autorización das familias para saídas e excursións do alumnado no contorno próximo ao centro (para todo o curso).
FAM09 - Autorización das familias para a participación do alumnado nas actividades complementarias e extraescolares.

Nesta Guía, dispoñible en dez idiomas (galego, castelán, alemán, árabe, chinés, francés, inglés, portugués, romanés e ruso), inclúense unha serie de preguntas arredor de información que é probable que o centro educativo demande das familias e que as familias demanden do centro educativo, trátase dunha axuda para establecer unha comunicación básica. Esta guía compleméntase coa  publicación Guía do Sistema Educativo Galego, tamén dispoñible nos mesmos dez idiomas.

A realidade social galega está transformándose e está traendo consigo cambios importantes na realidade educativa dos nosos centros escolares. Unha das mudanzas máis salientables é o aumento da diversidade do alumnado que a eles acode: diversidade de intereses, diversidade de motivacións, diversidade de capacidades e, tamén, diversidade cultural. Como reflexo da sociedade na que están, os nosos centros escolares son cada vez máis multiculturais.

Esta diversidade de orixes e cultural supón un reto educativo importante, pero tamén achega novas oportunidades para a educación das cidadás e dos cidadáns do futuro no desenvolvemento das competencias que lles permitan realizarse como persoas na sociedade cambiante e complexa na que lles vai tocar vivir.

Deste xeito serán capaces de abrir vías de relación e intercambio entre culturas poñendo maior énfase nos elementos comúns e no fomento de valores para a convivencia pacífica.

A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria é consciente da necesidade de facilitar a incorporación ao noso sistema educativo de todo o alumnado da comunidade. Nesta liña de actuación, unha das prioridades é tentar minimizar as dificultades que tanto os alumnos e as alumnas como as súas familias poidan ter na súa incorporación ao noso sistema educativo.

A esta preocupación responde esta publicación que pretende contribuír a garantir e facilitar o exercicio do dereito á educación e cumprir co deber da escolarización obrigatoria proporcionando unha información non exhaustiva pero completa das características do noso sistema educativo, en dez idiomas (galego, castelán, alemán, árabe, chinés, francés, inglés, portugués, romanés e ruso) .

O obxectivo é permitirlles ao alumnado de nova incorporación procedente do estranxeiro e ás súas familias unha primeira toma de contacto coa realidade escolar, facilitando deste xeito o seu proceso de adaptación ao sistema educativo da comunidade galega.

Fíxose un esforzo especial en que a linguaxe utilizada fose o máis sinxela posible, procurando evitar terminoloxía que puidese resultar complicada. Esta publicación, complétase cunha Guía de Comunicación Básica, dispoñible nos mesmos idiomas, e que pretende facilitar a comunicación inicial do centro educativo coas familias cando estas non coñecen as linguas da comunidade.
 

A atención educativa hospitalaria e/ou domiciliaria terán por finalidade a continuidade do proceso formativo do alumnado que curse ensinanzas de réxime xeral en modalidade presencial en centros sostidos con fondos públicos e que, por prescrición facultativa, debido a enfermidade ou lesión, non poida asistir con regularidade ao centro por un período prolongado de tempo. En todo caso, priorizarase a atención ao alumnado das etapas de ensinanza obrigatoria.

Será destinatario de atención educativa hospitalaria o alumnado que deba permanecer ingresado nun centro hospitalario, a tempo completo ou en hospitalización de día, nalgunha das seguintes situacións:
a) Longa hospitalización: máis de trinta días.
b) Media hospitalización: entre quince e trinta días.
c) Curta hospitalización: menos de quince días.

O alumnado de longa e media hospitalización será quen reciba atención educativa en coordinación co centro de orixe, mentres que o de curta hospitalización poderá realizar no centro hospitalario actividades educativas de carácter xeral.

Estableceranse convenios cos centros hospitalarios para garantir, cando proceda, a atención educativa do alumnado hospitalizado neles.

Será destinatario de atención educativa domiciliaria o alumnado escolarizado en centros sostidos con fondos públicos que deba permanecer convalecente no domicilio por un período de tempo superior a un mes. Igualmente, será obxecto desta atención o alumnado  que padeza algunha enfermidade crónica que sexa a causa de faltas de asistencia ao centro de seis ou máis días continuados ao mes dentro dun período mínimo de seis meses.

A autorización da atención educativa domiciliaria correspóndelle á administración educativa, de acordo co procedemento que se estableza.

Destinaranse os recursos específicos que garantan a continuidade do proceso educativo do alumnado que precise atención educativa hospitalaria ou domiciliaria, así como os criterios e procedementos para a súa atención e a coordinación interprofesional.

Orientacións e respostas educativas: A atención educativa hospitalaria e domiciliaria en Galicia

Sensibilidade é a capacidade que temos os seres humanos para percibirmos e comprendermos o estado de ánimo, o xeito de ser e de comportarse das persoas, así como a natureza das circunstancias e dos ambientes, para actuar correctamente en beneficio dos demais.

Sensibilidade é, pois, a primeira calidade que debe posuír o persoal, docente e sanitario, que comparte a dura experiencia da enfermidade dun neno ou nena con este e coa súa familia.

Esta calidade permitiralle ao dito persoal comprender a angustia e a inseguridade que provocan a miúdo nos pequenos e pequenas a doenza e máis a hospitalización;  facilitaralle o ser paciente coa desmotivación que acompaña o aburrimento dunha longa convalecencia; levarao a ser flexible para adecuarse ás necesidades e aos ritmos de cada criatura, así como a priorizar a comunicación do alumnado enfermo con outros nenos e nenas; axudarao a valorar o papel das familias e a orientalas para que todos os esforzos a prol do fillo ou filla enfermos converxan nunha soa dirección.

Esta sensibilidade, que sen dúbida veñen mostrando xa tanto os docentes das aulas hospitalarias coma os do centro ordinario de onde proceden as nenas e nenos convalecentes, é un requisito fundamental para o éxito da intervención educativa en circunstancias de enfermidade. A publicación que aquí comeza só quere, xa que logo, apoiar a dita intervención divulgando a existencia das aulas hospitalarias e da atención domiciliaria, ofrecendo documentos que axilicen os trámites e posibiliten a debida coordinación entre todos os axentes implicados ou presentando ferramentas que faciliten a comunicación dos nenos e nenas enfermos a través das tecnoloxías da información e da comunicación.

Pero o máis importante, o achegamento enchoupado de sensibilidade aos pequenos e pequenas que sofren unha doenza e ás súas familias, continúa estando nas mans dos docentes, en quen confiamos.

 

Considérase que unha alumna ou un alumno presenta dificultades específicas de aprendizaxe cando o seu rendemento en relación á adquisición e uso dunha ou varias das capacidades de comprensión e expresión oral, lectura, escritura, razoamento e cálculo matemático é significativamente discrepante co seu potencial de aprendizaxe.

Desde un punto de vista xeral, os trastornos da aprendizaxe (TA) relaciónanse, pois, con dificultades nos procesos de adquisición e de construción do coñecemento que levan implícito un atraso académico, sen que sexan consecuencia nin vaian asociados a outros trastornos ou discapacidades, tales como o atraso mental, os déficits neurolóxicos, as discapacidades visuais ou auditivas, os trastornos da comunicación, os trastornos emocionais, os trastornos do desenvolvemento ou os déficits de atención.

Conceptualmente, desde un punto de vista amplo, os TA defínense en base a un rendemento escolar por debaixo do esperado nas capacidades para a lectura, o cálculo e/ou a expresión escrita, tendo en conta a idade cronolóxica do alumnado, a súa escolarización e o seu nivel intelectual, que interfire negativamente no desenvolvemento do Proceso curricular e/ou nas actividades cotiás que requiren a adquisición das anteditas  destrezas.

A resposta educativa axeitada aos TA vai consistir, pois, en detectar cales son as axudas que necesitan os estudantes para progresaren na súa aprendizaxe e empregar estas axudas en prol das necesidades inicialmente avaliadas.

Orientacións e respostas educativas: Alumnado con trastornos da aprendizaxe

Nesta publicación dedicada ao alumnado con trastornos da aprendizaxe, pretendemos centrar a atención das familias e do profesorado –especialista ou non– nas necesidades educativas desas nenas e deses nenos que afrontan as aprendizaxes escolares coa carga engadida de ter que superar as súas dificultades coa lectura, o cálculo, a expresión escrita, a comprensión...

Non podemos asumir que nesta poboación estudantil se dean taxas de abandono moi elevadas, como tampouco que estes trastornos poden aparecer asociados á desmoralización, á baixa autoestima e ao déficit en habilidades sociais. Así, co esforzo conxunto de todos, familia, escola e sociedade en xera, poderemos ser quen de dar a resposta educativa máis axeitada, que nos permita facer reais os principios de equidade e de calidade que propugna a Lei de Educación.

Utilizar o termo “trastornos xeneralizados do desenvolvemento” (TXD) supón a referencia a un variado grupo de trastornos de orixe neurobiolóxica que aparecen nos primeiros anos da vida e que afectan ás capacidades de relación, comunicación e imaxinación.

Ante o notable incremento do número de persoas diagnosticadas con este trastorno, tentouse buscar unha explicación causal e mesmo se escoitan opinións que o atribúen a un determinado tipo de alimentación, ao estrés, contaminación, etc. Porén, as persoas expertas manifestan que o incremento dos casos, ademais de responder ao aumento demográfico, débese fundamentalmente a que na actualidade se diagnostica cunha maior precisión.

En canto aos síntomas que presentan as persoas afectadas por algún destes trastornos, deberemos ter en conta que todas elas mostran en diferente medida unha alteración cualitativa nas seguintes dimensións: interacción social (capacidade para establecer relacións sociais), comunicación e linguaxe (capacidade para establecer e manter unha comunicación e uso correcto da lingua), rixidez mental/intereses restrinxidos (necesidade de rutinas, interese parcial polos obxectos, etc.), sintomatoloxía asociada (déficit cognitivo, condutas disruptivas, manierismos…).

Orientacións e respostas educativas: Alumnado con trastornos xeneralizados do desenvolvemento

Segundo se contempla na LOE, a resposta educativa a todo o alumnado concíbese a partir do principio de inclusión, entendendo que unicamente así se garante o desenvolvemento de toda a poboación estudantil, se favorece a equidade e se contribúe a unha maior cohesión social.

Traballar no marco dunha escola inclusiva e democrática fai imprescindible achegarse, con coñecemento, á diversidade do alumnado para poder dar unha resposta educativa que satisfaga as necesidades reais de toda a poboación escolar, independentemente da súa idade, sexo, capacidade, etc.

Esta publicación trata de difundir as características máis salientables do alumnado afectado por un trastorno xeneralizado do desenvolvemento. Preténdese así que todos familia, escola, sociedade en xeral, sexamos quen de, botando man dos axustes curriculares, organizativos, materiais, etc. que poidan ser necesarios, facer reais os principios de calidade e equidade propugnados pola Lei Orgánica de Educación.

Enténdese que unha alumna ou un alumno presenta necesidades educativas especiais por un trastorno grave de conduta cando presenta alteracións mentais, emocionais ou do comportamento que, pola súa intensidade, frecuencia e duración, limitan o seu desenvolvemento educativo, a súa capacidade de axuste e adaptación, así como o xeito de enfrontar e resolver situacións cotiás.

Considéranse trastornos de conduta, entre outros, o trastorno por déficit de atención con hiperactividade, os comportamentos negativistas desafiantes, o trastorno disocial, a violencia entre iguais e os trastornos de ansiedade..

Os comportamentos, por problemas de conduta, afectan negativamente a un mesmo e o contorno no que un vive (familia, escola, traballo, veciños) por romper as normas de convivencia e deterioran o desenvolvemento persoal e social. Para consideralos como tales, hai que avaliar a intensidade, duración, frecuencia e idade á que se presentan e o medio sociocultural.

A gravidade ou importancia dos trastornos de conduta mídese pola deterioración ou polo grao de incapacidade que ocasionan na vida afectiva, social e laboral das persoas.

No ámbito educativo, o alumnado con problemas de conduta presenta necesidades educativas especiais que requiren de aprendizaxes e recursos excepcionais para adquirir as estratexias e habilidades sociais que lle permitan integrarse na sociedade.

Orientacións e respostas educativas: Alumnado con problemas de conduta

O eido das necesidades educativas específicas é un claro exemplo de esforzo ilusionado e constante da comunidade educativa para dar resposta a toda a poboación escolar. Aínda así, cando as necesidades educativas van ligadas a problemas graves de conduta, o esforzo e o reto son moito maiores, xa que poden producir unha distorsión importante da convivencia pacífica dos centros co que a súa prevención e intervención require do coordinación entre o ámbito escolar as familias.

Por iso esta publicación, pertencente á colección Orientacións e respostas educativas, diríxese especialmente a estes colectivos, é dicir, ás familias e ao profesorado ordinario, conscientes de que a educación para a convivencia e a tolerancia é un obxectivo fundamental da educación e que precisa de actitudes respectuosas e de consenso por parte de todos os sectores da comunidade educativa.

Xa que logo, o seu obxectivo é realizar unha primeira aproximación a esta temática e dar a coñecer pautas de intervención educativa que redunden unha atención máis específica e personalizada de todo o alumnado.