IES Castelao

   
Unha perla de dez millóns
(Do 21 ao 30 de xaneiro de 1868)

    Aquí comeza a segunda parte desta viaxe baixo o mar. A primeira rematou na conmovedora escena do cemiterio de coral.
    Toda a vida do capitán Nemo se desenvolvía no seo deste mar inmenso, e non había nada que el non tivese preparado, mesmo a súa tumba. Alí nin un só dos monstros do océano viría perturbar o derradeiro soño dos hóspedes do Nautilus. “Ningún home tampouco!”, engadira o capitán.
    Sempre aquela desconfianza contra as sociedades humanas! A min xa non me contentaban as hipóteses que satisfacían a Conseil. Este bo rapaz persistía en só ver no comandante do Nautilus un deses sabios descoñecidos que responden á indiferenza da humanidade co desprezo. Mais, ao meu parecer, aquela hipótese non explicaba máis que unha das facetas do capitán Nemo.
    En efecto, o misterio daquela última noite durante a que foramos encadeados na cela e no sono levábame a pensar outra cousa. O capitán Nemo non se contentaba con fuxir dos homes. O seu formidable aparello servía non só aos seus instintos de liberdade, senón que poida que tamén aos intereses de non sei que terribles represalias.
    Por outra banda, nada nos liga ao capitán Nemo. El sabe que escapar do Nautilus é imposible. Somos prisioneiros agochados baixo o título de hóspedes. Con todo, Ned Land non renunciou á esperanza de recobrar a súa liberdade.
    Aquel día, o 21 de xaneiro de 1868, sucabamos as augas do océano Índico. A nosa saúde mantíñase nun estado moi satisfactorio. A dieta de a bordo era moi axeitada e naquela temperatura constante non había que temer nin un catarro.
    Ao longo dalgúns días, vimos unha gran cantidade de aves mariñas que, preparadas dun certo xeito, constituíron unha caza acuática moi aceptable. As redes do Nautilus proporcionaron varias clases de sapoconchos mariños, do tipo carei. A súa carne era polo xeral mediocre, mais os seus ovos constituían un manxar excelente. En canto aos peixes, provocaban sempre a nosa admiración cando sorprendiamos a través dos paneis abertos os segredos da súa vida acuática.

    A mañá do 24 tivemos noticia da illa Keeling, elevación madrepórica chea de magníficos cocos e que foi visitada por Darwin.
    O 25 de xaneiro o oceáno estaba totalmente deserto e o Nautilus pasou o día na súa superficie. Ás cinco da tarde, antes do rápido crepúsculo que une o día coa noite nas zonas tropicais, Conseil e mais eu ficamos marabillados por un curioso espectáculo.
    Existe un animal encantador que, segundo os sabios, é presaxio de boa sorte. Chamárono Nautilus e Pompylius. Pero é coñecido agora baixo o nome de argonauta.

                            
    Pois ben, podiamos contar varias centenas.
    - O argonauta é libre de saír da súa cuncha –díxenlle a Conseil-, mais nunca a abandona.
    - O mesmo fai o capitán Nemo –respondeu xuizosamente Conseil-. É por iso polo que tería que ter chamado á súa nave “O Argonauta”.
    Durante unha hora aproximadamente, o Nautilus flotou no medio desta tropa de moluscos. De súpeto, non sei qué os asustou. Como a un sinal, todas as velas foron subitamente arriadas; os brazos encolléronse, os corpos contraéronse. As cunchas invertíronse cambiando o seu centro de gravidade, e toda a flotiña desapareceu baixo as augas. Foi instantáneo, e xamais as naves dunha escuadra manobraron tan conxuntamente.
    Naquel momento a noite caeu subitamente.
    Ao día seguinte, 26 de xaneiro, cortabamos o ecuador e volviamos entrar no hemisferio boreal. Durante ese día escoltounos unha formidable tropa de escualos, negros co dorso escuro, armados con once ringleiras de dentes. Precipitábanse contra o cristal do salón. Ned Land non se contiña neses intres. Quería subir á superficie das augas e arpoar aqueles monstros. Mais axiña o Nautilus, ao acrecentar a velocidade, deixounos atrás.
    O 27 de xaneiro, á entrada do vasto golfo de Bengala, atopamos en varias ocasións o espectáculo sinistro de cadáveres que flotaban na superficie das augas. Eran os mortos das vilas indias, arrastrados polo Ganxes ata mar aberto.
    Ao redor das sete da tarde, o Nautilus, medio inmerso, navegaba no medio dun mar leitoso. Conseil non podía crer o que estaban a ver os seus ollos, e interrogoume sobre este fenómeno singular.
    - É o que se chama un mar de leite –díxenlle-, vasta extensión de augas brancas que se ve con frecuencia nestes lugares. É debida á presenza de miríades de animaliños infusorios, unha especie de pequenos vermes de aspecto xelatinoso e incoloro.
    Durante varias horas o Nautilus cortou co seu esporón aquelas augas brancas. Preto da medianoite, o mar recuperou de socato a súa tinguidura ordinaria. Mais tras de nós, o ceo reflectindo a brancura das augas, pareceu por longo tempo impregnado dos vagos claros dunha aurora boreal.

Mar de leite en Baiona (febreiro de 2016) 

  
    O 28 de xaneiro, cando o Nautilus volveu á superficie, atopábase á vista dunha terra que lle quedaba a oito millas cara ao oeste. Recoñecín que estabamos en presenza da illa de Ceilán, esa perla que pende do lóbulo inferior da península indostánica.
    Fun buscar á biblioteca algún libro relativo a aquela illa, unha das máis fértiles do globo. Ao volver ao salón, comecei por examinar a situación de Ceilán. O capitán Nemo e o seu segundo chegaron nese momento.
    O capitán botoulle unha ollada ao mapa. Despois dirixiuse a min:
    - A illa de Ceilán –dixo-, unha illa célebre polas súas pesqueiras de perlas. A vostede, señor Aronnax, gustaríalle visitar unha desas pesqueiras?
    - Sen dúbida, capitán.
    - Ben. Será cousa fácil. Só veremos as pesqueiras, non os pescadores. A explotación anual non comezou aínda. Non importa. Vou dar a orde de enfiar cara ao golfo de Manaar, a onde chegaremos pola noite.
    O capitán díxolle algunhas palabras ao seu segundo, quen saíu inmediatamente.
    - Señor profesor –díxome entón o capitán Nemo-, as perlas péscanse no golfo de Bengala, no Mar das Indias, nos mares da China e do Xapón, nos mares de América do Sur, no golfo de Panamá, no golfo de California; mais é en Ceilán onde esta pesca obtén os máis fermosos resultados. Chegamos un pouco cedo, sen dúbida. Os pescadores só se reúnen no golfo de Manaar no mes de marzo, e alí, durante trinta días, os seus trescentos barcos dedícanse a esta lucrativa explotación dos tesouros do mar. Cada barco leva dez remadores e dez pescadores. Estes, divididos en dous grupos, mergullan alternativamente e descenden a unha profundidade de doce metros, arrastrados por unha pesada pedra que atan aos seus pés e que unha corda mantén suxeita ao barco.
    - Así que  -díxenlle-, é ese método primitivo o que está aínda en uso?
    - Aínda –respondeume o capitán Nemo.
    - Paréceme, de todos os xeitos, que o escafandro, tal e como vostede o emprega, sería moi útil en semellante operación.
    - Si, porque estes pobres pescadores non poden demorar moito tempo baixo a auga. Fálase dun cafre que permanecía cinco minutos sen volver á superficie, pero paréceme algo pouco crible. Algúns mergulladores chegan aos cincuenta e sete segundos; de calquera xeito, son raros, e cando volven a bordo, eses desgraciados botan polo nariz e polos oídos auga tinxida de sangue. A media de tempo que os mergulladores poden soportar é de trinta segundos, durante os que se apuran a meter nunha pequena rede todas as ostras perlíferas que recolleitan; mais polo xeral eses pescadores non chegan a vellos. A miúdo son sorprendidos por unha apoplexía no fondo do mar.
    - Polo menos os pescadores están ben retribuídos?
    - Moi mal, señor profesor. En Panamá non gañan máis que un dólar por semana. O máis habitual é que reciban un sol por cada ostra que traia unha perla, e cantas son as que non a teñen!
    - Un sol para esas pobres xentes que enriquecen aos seus patróns! É odioso!
    - Pois ben, señor profesor –díxome o capitán Nemo-, os seus compañeiros e vostede visitarán o banco de Manaar e, se por azar algún pescador madrugador se atopa xa alí, verémolo operar.
    - Trato feito, capitán.
    - A propósito, señor Aronnax, non ten medo dos tiburóns?
    Esta pregunta pareceume, como mínimo, carente de sentido.
    - Hei de recoñecer, capitán, que aínda non estou moi familiarizado con ese xénero de peixes.
    - Pola nosa banda, nós estamos habituados –retrucou o capitán Nemo- e, co tempo, vostede tamén se afará. Polo tanto, ata mañá, señor profesor, e moi cedo.
    Dito isto nun ton seco, o capitán Nemo abandonou o salón.
    Se a vostede o convidasen a cazar osos nas montañas suízas diría: “Que ben, mañá imos cazar osos!”. Mais se o convidasen a cazar o tiburón no seu elemento natural, estou certo de que ficaría a matinar.
    E velaí estaba eu, soñando con tiburóns, coas súas vastas mandíbulas armadas con múltiples ringleiras de dentes.
    “Ben –pensei-, Conseil xamais quererá vir, e iso dispensarame de ir co capitán”.
    En canto a Ned Land, confeso que non me sentía moi seguro acerca do seu bo criterio.
    Retomei a miña lectura e naquel intre entraron Conseil e mais o canadense.
    - Palabra de honor, señor –díxome Ned Land-, que o seu capitán (que o demo o leve!), vén de nos facer unha proposición moi amable.
    - Ah! –díxenlles-. Vostedes xa saben.
    - Se a vostede non lle importa –respondeu Conseil-, o comandante do Nautilus convidounos para visitar mañá, en compañía de vostede, as magníficas pesqueiras de Ceilán.
    - Non lles dixo máis nada?
    - Nada, señor –respondeu o canadense-, á parte de que xa lle falara a vostede deste pequeno paseo.
    - Señor –díxome Conseil-, importaríalle darnos algún detalles acerca da pesca de perlas?
    - Acerca da pesca propiamente dita? –preguntei-, ou acerca dos incidentes que…?
    - Acerca da pesca –respondeu o canadense-. Antes de meterse no terreo é mellor coñecelo.
    - Señor, que é exactamente unha perla?
    - Meu valente Ned –respondín-, para o poeta a perla é unha bágoa do mar; para os orientais, é unha pinga de orballo solidificada; para as damas é unha xoia de forma oblonga, dun brillo hialino e dunha materia nacarada que levan no dedo, no pescozo ou na orella; para o químico é unha mestura de fosfato e de carbonato de cal cun pouco de xelatina; e, finalmente, para o naturalista, é unha simple secreción doente do órgano que produce a nácara en certos bivalvos.
    - Rama dos moluscos –dixo Conseil-, clase dos acéfalos, orde dos testáceos.
    - Mais –continuei- o molusco por excelencia que destila a perla é a ostra perlífera, a Meleagrina margaritifera, a preciosa pintadina.
    - Pódense atopar varias perlas na mesma ostra? –inquiriu Conseil.
    - Si, meu rapaz. Hai algunhas pintadinas que forman un auténtico xoieiro. Ata se falou dunha ostra (eu permítome dubidalo) que non contiña menos de cento cincuenta tiburóns.
    - Cento cincuenta tiburóns? –exclamou Ned Land.
    - Dixen tiburóns? –preguntei vivamente-. Quería dicir cento cincuenta perlas. Tiburóns non tería ningún sentido.
    - Mais, é perigosa a pesca de perlas? –dixo Conseil, que volvía sempre ao lado instrutivo das cousas.
    - Non –respondín seguro-, sobre todo se se toman certas precaucións.
    - Que risco se corre nesa profesión? –dixo Ned Land-. O de tragar algúns grolos de auga de mar!
    - Como diga vostede, Ned. A propósito –dixen, procurando asumir o ton despreocupado do capitán Nemo-, tenlle medo aos tiburóns?
    - Eu! –respondeu o canadense-. Un arpoador de profesión! O meu traballo é rirme deles!
    - Non se trata –díxenlle-, de pescalos cun gancho, de izalos sobre a ponte dun navío, cortarlles a cola a golpes de machado, abrirlles o ventre, arrincarlles o corazón e botalos ao mar.
    - E logo, trátase de…?                            
    - Precisamente.
    - Na auga?
    - Na auga.
    - Por min, cun bo arpón! Vostede sabe, señor, eses tiburón son unhas bestas moi mal feitas. É necesario que se poñan panza arriba para que vos apañen dunha trabada, e mentres tanto…
    Ned Land tiña un xeito de pronunciar a palabra “apañar” que arrepiaba.
    - E ben, ti, Conseil, que pensas deses escualos?
    - Eu –dixo Conseil- serei franco con vostede señor.
    - Afortunadamente –pensei.
    - Se vostede afronta os tiburóns –dixo Conseil-, non vexo por que o seu fiel criado non ha de afrontalos xunto ao seu señor.

    Ao día seguinte, ás catro da mañá, espertoume o criado que o capitán Nemo puxera ao meu servizo.
    - Señor Aronnax –díxome o capitán Nemo, que me agardaba no salón-, está listo para partir?
    - Estou. E os meus compañeiros, capitán?
    - Están avisados e agárdannos.
    - Non imos poñer os escafandros? –pregunteille.
    - Aínda non. Atopámonos moi lonxe do banco de Manaar; fixen preparar a canoa que nos conducirá ao punto preciso.
    Cinco mariñeiros do Nautilus, cos remos en posición, agardábannos na canoa, encostada á borda.
    A noite era aínda escura. Alá, baixo as sombrías augas, estendíase o banco de ostras. O capitán Nemo, Conseil e mais eu ocupamos a parte posterior de canoa.
    Ás seis fíxose o día de súpeto. Vin distinta a terra. A canoa avanzou cara á illa de Manaar, que se distinguía no sur. O capitán Nemo erguérase do seu banco e observaba o mar. A un sinal seu, botouse a áncora.

    - Xa chegamos, señor Aronnax –dixo entón o capitán-. Vexa esta baía pechada. É aquí mesmo onde nun mes se axuntarán os numerosos barcos de pesca dos explotadores. Vistamos agora os nosos escafandros, e comezaremos o noso paseo.
    Non respondín nada. Comecei a vestir o meu pesado traxe submarino. Ningún dos homes do Nautilus debía acompañarnos naquela nova excursión.
    Axiña quedamos apresados na vestimenta de caucho. En canto aos aparellos de  Ruhmkorff, non estaban alí.
    - Resultaríannos inútiles –respondeume o capitán-. Non iremos a grandes profundidades. Ademais, non é prudente, a súa claridade podería atraer inopinadamente calquera perigoso habitante destes mares.
    - E as nosas armas? –preguntei-, os nosos fusís?
    - Fusís? Para que? Non atacan os montañeses o oso cun puñal na man, e non é o aceiro máis seguro que o chumbo? Velaí ten una folla sólida. Póñaa na súa cintura e partamos.
    Tras dez minutos de marcha, estabamos baixo cinco metros de auga, e o terreo volvíase chan pouco a pouco.
    Cara ás sete horas chegamos por fin ao banco de pintadinas. O capitán Nemo amosoume coa man aquel amoreamento prodixioso de ostras, e comprendín que aquela mina era verdadeiramente inesgotable. Ned Land apurábase en encher cos máis belos moluscos a rede que traía con el.

    Mais nós non podiamos nos deter. Había que ir detrás do capitán, quen parecía dirixirse por sendeiros só por el coñecidos. Abriuse ante nós unha vasta gruta. O capitán Nemo entrou. Nós tras del. Por que o noso incomprensible guía nos levaba ao fondo daquela cripta submarina? Ía sábelo ben pronto.
    Tras descender por un declive ben pronunciado, os nosos pés pisaron o fondo dunha especie de pozo circular. Nemo parouse, e coa man indicounos un obxecto que eu non vira aínda.
    Era unha ostra de dimensións extraordinarias, unha ostra xigantesca. Estimei o peso daquela tridacna en trescentos quilogramos.
    O capitán Nemo coñecía evidentemente a existencia daquel bivalvo. Non era a primeira vez que o visitaba. Tiña interese en constatar o estado actual da tridacna.   
    As dúas valvas do molusco estaban entreabertas. O capitán introduciu o seu puñal entre as cunchas: alí, entre as dobras foliáceas, vin unha perla solta dun grosor equiparable ao dunha noz de coco.
    Levado pola curiosidade, estendín a man para collela. Mais o capitán detívome e deixou que as súas valvas se pechasen de súpeto.
    Comprendín entón cál era o designio do capitán Nemo. Só el coñecía a gruta onde “madurecía” aquel admirable froito da natureza; só el o criaba, por así dicilo, co fin de transportalo un día ao seu precioso museo.
    A visita á opulenta tridacna rematara.
    Remontamos o banco de pintadinas. Dez minutos despois, o capitán Nemo detívose. Ordenou que nos agochásemos ao seu carón. A cinco metros de min apareceu unha sombra que descendeu ata o chan. A inquietante idea dos tiburóns atravesou o meu espírito. Pero trabucábame.
    Tratábase dun home, un home vivo, un indio, un negro, un pescador, un pobre diaño que viña apañar algo antes da colleita. Percibín o fondo da súa canoa, fondeada a algúns pés por enriba da súa cabeza. Mergullábase e subía á superficie sucesivamente. Unha pedra labrada en pan de azucre e que el mantiña entre os pés, mentres que unha corda a aferraba á súa canoa, servíalle para descender máis axiña ao fondo do mar. Cando chegaba ao fondo, axeonllábase e enchía o seu saco de pintadinas apañadas ao chou. Logo, subía, baleiraba o saco, volvía colocar a pedra, e recomezaba a operación, que non duraba máis de trinta segundos.
    Varias veces remontou así e mergullou novamente. Observei con moita atención. A súa manobra fíxose regular, e durante media hora non pareceu ameazalo ningún perigo. Vino, de golpe, facer un xesto de horror, erguerse e tomar pulo para remontar á superficie.
    Comprendín o seu terror. Unha sombra xigantesca aparecera por enriba do infeliz mergullador. Era un enorme tiburón!
    O voraz animal, cun vigoroso golpe de aleta, lanzouse sobre o indio, que se botou de lado e evitou a mordida do tiburón, mais non a batida da súa cola, xa que esta lle deu no peito, deitándoo no fondo.
    Aquela escena durara apenas algúns segundos. O tiburón volveu e preparábase para cortar o indio en dous cando sentín o capitán Nemo, apostado, preto de min, erguerse subitamente.
    O escualo, no intre en que ía atrapar dun bocado o malpocado do pescador, percibiu o novo adversario, e, xirando sobre o seu ventre, dirixiuse rapidamente cara a el.
    Vexo aínda  a posición do capitán Nemo. Dobrado sobre si mesmo, agardaba cun admirable sangue frío o formidable escualo, e cando este se precipitou sobre el, o capitán botándose de lado cunha presteza prodixiosa, evitou o choque e cravoulle un puñal no ventre. Pero non estaba todo dito.


                          Portada de Emilio Freixas da edición da Editorial Molino, Col. Molino,  nº 12 (1935)
 
    Establecérase un terrible combate.
    O tiburón ruxiu. O sangue saía a cachón das súas feridas. O mar tinxiuse de vermello.
    Avistei o audaz capitán, encaramado a unha das aletas do animal, loitando corpo a corpo co monstro, sen poder darlle o golpe definitivo, é dicir, ferilo en pleno corazón.
    Querería ter corrido na defensa do capitán. Mais, cravado no chan polo horror, non fun quen de me mover.
    Miraba con ollos alucinados. Vía como evolucionaba a loita. O capitán caeu ao fondo, arrastrado pola enorme masa que pesaba sobre el. Entón as mandíbulas do tiburón abríronse desmesuradamente como unhas inmensas tesoiras, e o capitán estaría perdido de non ser porque Ned Land se precipitou, rápido como un pensamento e co arpón na man, sobre o tiburón feríndoo coa súa terrible punta.
    Ned Land non fallara no seu branco. Era o estertor do monstro. Ferido no corazón, debatíase entre espantosos espasmos.
    Entre tanto, Ned Land liberara o capitán quen, san e salvo, foi dereito cara ao indio, cortou a corda que o ligaba á súa pedra, colleuno no colo e, cun vigoroso golpe de talón, remontou a superficie do mar. Nós os tres seguímolo e, nun intre, milagrosamente salvos, chegamos á embarcación do pescador.
    A primeira ocupación do capitán Nemo foi a de retornar á vida aquel malpocado. Eu non sabía se o conseguiría. Grazas ás vigorosas friccións de Conseil e do capitán, vin, pouco a pouco, o afogado recuperar o sentido. Abriu os ollos. Cal sería a súa sorpresa, e mesmo o seu terror, ao ver as catro grosas cabezas de cobre inclinadas sobre el!
    E, sobre todo, que debeu pensar cando o capitán Nemo, sacando dun peto do seu traxe un saquiño de perlas, llo puxo na man? Aquela magnífica dádiva do home das augas ao pobre indio foi aceptada por unha man tremente. Os seus ollos, moi abertos, indicaban que non tiña idea dos seres sobrehumanos a quen lles debía a un tempo a fortuna e a vida.
    A un sinal do capitán, gañamos de novo o banco de pintadinas e, seguindo a ruta xa percorrida, tras unha media hora de marcha atopamos de novo a áncora que prendía ao fondo do mar a canoa do Nautilus.
    Unha vez embarcados, coa axuda dos mariñeiros, desembarazouse da pesada cuncha de cobre.
    A primeira palabra do capitán foi para o canadense.
    - Grazas, mestre Land –díxolle.
    - Foi un desquite, capitán –respondeu Ned Land-, debíallo.
    Un pálido sorriso apareceu nos labios do capitán, e iso foi todo.
    - Ao Nautilus –dixo.
    A embarcación voou sobre as ondas. Algúns minutos máis tarde, atopamos o cadáver dun tiburón flotando.
    Ás oito e media estabamos de volta no Nautilus.
    Alí, dispúxenme a matinar acerca dos incidentes da nosa excursión ao banco de Manaar. Dúas observacións afloraban inevitablemente. Unha, sobre a audacia sen par do capitán Nemo; a outra, sobre a súa dedicación a un ser humano.
    Cando lle fixen esta observación respondeume nun ton de voz lixeiramente emocionado:    - Aquel indio, señor profesor, é un habitante do país dos oprimidos, e eu aínda son, e sereino ata a miña morte, dese país!