IES Castelao

Nun tempo disque falaban os animais. Andró-
menas. Está ben que se lle conte a nenos da
teta, pero non a min que levo rillado catro codias.
Todos os días estase a refacer a verdade.
Fai unha chea de tempo que non oio falar
seriamente do «Anxo da Garda», nin dos Reis
Magos. E quen sabe cantas cousas máis que
hoxe teño por certas irán cambiando en min.
Voume afastando do berce, coma quen di.
Boa estaría que os animais falasen coma nós.
Os paxaros, o gando, as lebres. ¡Que rebumbio!
Talvez se entendan sen conversar, ou non
precisarán entenderse. Hai moitos homes e
mulleres que parolan na mesma linguaxe e tampouco
se entenden.
Miña nai tenme dito que lle gustaría ver, sequera
por un intre, o río baldeiro, sen auga. A
min, tamén. Pero aínda me houbese chistado
máis escoitar un parrafeo entre vacas, porcos
ou galiñas... ¡cantas cousas se cavilan! E todo
dende que tiven a Pachín.
Porque Pachín si que falaba. A súa maneira.
Falaba cos ollos, co rabo, coas patas. Eu entendíao
tan ben coma se pronunciase palabras.
Non parecía un can. Teña entendemento de
persoa.
Antes de nacer eu, tiveran a Rabeno. Déranllo
ó padriño en Silleda. Disque era grande, fero,
requestado do lobo. Miguel coñeceuno. Pero
un día o Rabeno adoeceu e houbo que matalo.
Meu pai zorregoulle un tiro coa escopeta, detrás
do palleiro.
Pachín era pequenote, marelo. Tiña unha penca
no fuciño que lle lucía moi pavera cando trizaba.
Gustáballe barullar pola mañá. Un xeito
de saúdo. Os seus ladros de chós ían dirixidos
ás arbores e ós paxaros. ¡Como se divertía
choutando pola eira adiante!
Disque cando un can ouvea é porque venta
morte. Pachín nunca ouveaba. Ou tiña mal as
ulideiras, ou cicais non lle chistase pregoar enterros.
El era alegre, compangueiro. Faltáballe
rir. E riría, digo eu, pois en veces recachaba a
dentamia como quen está ledo.
Non había can máis chusco na comarca. A todos
lles gustaba. Déranolo o Zoqueiro de Ribán,
en pago de terlle cravuñado meu pai unha
gadaña. Tróuxeno eu no colo.
-Ha de ser fero -non sei quen dixo-, porque ten
negro o ceo da boca.
Pero non acertou. Pachín talvez botase de conta
que está mal andarlle trabando as canelas á
xente. Alporizábase se o encirraban, máis non
era de usar os dentes para atenazar a ninguén.
Cando me deixaban só na casa, xogaba con
el. Corriamos xuntos pola horta coma se estivésemos
perseguindo coellos. Despois sentabámonos
ó pé da cerdeira grande. A min esvarábame
a suor polas fazulas, e Pachín folguexaba
de présa, coa lingua fóra.
Algúns rapaces sentían envexa. Amoláballes
que eu tivese un cadeliño así. Pachín decatouse
e resolveu non aturarlle brincadeiras a ninguén.
Cando un xalgarete lle guindaba pedras ou o
encirraba, íaselle enriba coma un lóstrego, rosmando,
cos dentes regañados.
-Non tolees, Pachín -dicíalle eu-. Ti non mordes
pero abúralos; méteslles grimos e un día
vante derrear.
Pachín poñíame as patas dianteiras no peito,
mirábame cos seus ollos grandes e abaneaba
o rabo. Era coma se baduase: «Ti déixame, que
ben sei o que fago».
Miña tía Carme vai á fonte coa sella todas as
mañás. E amais da auga trae decote algunha
nova. Un día contou que atopara chorando á
muller do ferrador, porque a noite pasada entráralle
o raposo no galiñeiro e arramplara con
nove galiñas. Primeiro remexeu nas lousas do
cumio, e vendo que a ripa era tupida, deu na
estrucia de abrir un tobo por debaixo da porta.
Aquela mañá eu fora co gando a Zanca Vella,
e mentres procuraba niños achei nunha toxeira
o «depósito» do raposo. As nove galiñas estaban
alí, mortas. Darredor había sangue e plumas.
Deixei o gando e fun a valmontes ó lugar do
ferrador para contarlle a topadela. Pachín corría
á miña beira. Un veciño, que é cazador,
dixo que cumpría facer as cousas con moita
cautela, pois se o raposo se decataba de que
lle deramos co almacén, non habería maneira
de vingarse del.
Foron ver o boticario, quen pediu que lle levasen
polo menos dúas galiñas. Así se fixo. Cortoulles
o pescozo e meteulles dentro un solimán.
Pousáronas outra vez na toxeira con
mentes de envelenar o raposo. Pero non aconteceu
así. Quen apareceu morto de alí a dous
días na Zanca Vella foi Pachín; o meu amigo
Pachín.
Cando o vin sen alento, estarricado entre unhas
queiroas, non quería dar creto ós meus
ollos. Como soño tantas cousas, pareceume
por un instante que estaba a soñar; que non
era certo. Pero non soñaba. Pachín morrera.
Caera na trampa que fora arranxada para o raposo.
Tróuxeno do monte. Cunha legoña abrín na
horta un burato fondo, alongado, e deille terra
ó seu corpo. Coido que chorei. Non me avergoño
de dicir que chorei. Fun acochándoo ó
xeitiniño coa terra fresca. Coma se o cubrise
cunha manta.
A xeito de lousa plantei unha cerdeira derriba
do meu amigo. Cando abrollou, coidei ver en
cada gromo un ollo ou un dente de Pachín. E
pareceume que dende as raíces chegaban uns
ladriños agarimosos.

VOCABULARIO

penca: pequena mancha que sae polo corpo.
trizaba: destrozaba, rompía.
chós: alegría.
eira: lugar onde queda colocada a palla.
ouvea: ladra de forma prolongada.
ulideiras: olfato
compangueiro: que quere quedar ben con todos.
recachaba: abrir, amosar.
dentamia: conxunto de dentes..
cravuñado: afiado.
trabando: trincar, morder.
canelas: óso da tibia..
alporizábase: enfadábase.
encirraban: botaban contra alguén.
folguexaba: respiraba.
xalgarete: pillabán, descarado.
regañados: ameazantes.
abúralos: queimaos.
grimos: arrepíos, irritación.
baduase: dixera tonterías.
ripa: táboas do tellado.
tupida: grosa.

estrucia: astucia.
valmontes: campo a través.
topadela: descubrimento, achádego.
solimán: veleno.
estarricado: estirado.
queiroas: arbusto de folla perenne.
legoña: sacho grande.
acochándoo: cubrindo, tapando.
ó xeitiniño: con coidado, a modo.
abrollou: botou os primeiros gromos.
gromo: xema da árbore.
agarimosos: cariñosos