- Dixo que bailaría comigo se lle levaba unha rosa vermella -lamentábase o novo estudante-, pero non hai unha sóa rosa vermella en todo o meu xardín.
Desde o seu niño da aciñeira, oíuno o reiseñor. Mirou por entre as follas asombrado.
- Non hai nin unha rosa vermella en todo o meu xardín! -berraba o estudante.
E os seus fermosos ollos enchéronse de bágoas.
- Ah, de que cousa máis insignificante depende a felicidade! Lin canto escribiron os sabios; posúo todos os segredos da filosofía e encontro a miña vida estragada por carecer dunha rosa vermella.
- Velaquí, por fin, o verdadeiro namorado -dixo o reiseñor-. Canteille todas as noites, aínda sen coñecelo; todas as noites lles conto a súa historia ás estrelas, e agora véxoo. A súa cabeleira é escura como a flor do xacinto e os seus labios vermellos como a rosa que desexa; pero a paixón púxoo pálido como o marfil e a dor selou a súa fronte.
- O príncipe dá un baile mañá pola noite -murmuraba o novo estudante-, e a miña amada asistirá á festa. Se lle levo unha rosa vermella, bailará comigo ata o amencer. Se lle levo unha rosa vermella, tereina nos meus brazos, reclinará a súa cabeza sobre o meu ombro e a súa man estreitará a miña. Pero non hai rosas vermellas no meu xardín. Polo tanto, terei que estar só e non me fará ningún caso. Non se fixará en min para nada e destruirase o meu corazón.
- Velaquí o verdadeiro namorado -dixo o reiseñor-. Sofre todo o que eu canto: todo o que é alegría para min é pena para el. Realmente o amor é algo marabilloso: é máis fermoso que as esmeraldas e máis raro que os finos ópalos. Perlas e rubís non poden pagalo porque non se acha exposto no mercado. Non pode compralo un ao vendedor nin poñelo nunha balanza para adquirilo a peso de ouro.
- Os músicos estarán no seu estrado -dicía o novo estudante-. Tocarán os seus instrumentos de corda e a miña adorada bailará aos sons da arpa e do violín. Bailará tan vaporosamente que o seu pé non tocará o chan, e os cortesáns cos seus alegres atavíos a rodearán solícitos; pero comigo non bailará, porque non teño rosas vermellas que darlle.
E deixándose caer no céspede, cubríase a cara coas mans e choraba.
- Por que chora? -preguntou a lagarta verde, corricando preto del, coa cola levantada.
- Si, por que? -dicía unha bolboreta que voaba perseguindo un raio de sol.
- Iso digo eu, por que? -murmurou unha margarida a súa veciña, cunha vocecilla tenue.
- Chora por un rosa vermella.
- Por unha rosa vermella? Que parvada!
E a lagarta, que era algo cínica, botou a rir con todas as gañas.
Pero o reiseñor, que comprendía o segredo da pena do estudante, permaneceu silencioso na aciñeira, reflexionando sobre o misterio do amor.
De pronto despregou as súas ás escuras e emprendeu o voo.
Pasou polo bosque como unha sombra, e como unha sombra atravesou o xardín.
No centro do prado levantábase unha fermosa roseira, e ao velo, voou cara a el e pousouse sobre unha podalla.
-Dáme unha rosa vermella -berroulle -, e cantareiche as miñas cancións máis doce.
Pero a roseira meneou a cabeza.
-As miñas rosas son brancas -contestou-, brancas como a escuma do mar, máis brancas que a neve da montaña. 
Vai buscar a miña irmá que medra arredor do vello reloxo de sol e quizais ela che dea o que queres.
Entón o reiseñor voou á roseira que crecía ámbito do vello reloxo de sol.
- Dáme unha rosa vermella -berroulle -, e cantareiche as miñas cancións máis doces.
Pero a roseira meneou a cabeza.
- As miñas rosas son amarelas -respondeu-, tan amarelas como os cabelos das sereas que se sentan sobre un madeiro de árbore, máis amarelas que o narciso que florece nos prados antes de que chegue o segador coa fouce. 
Vai buscar á miña irmá, a que medra debaixo da ventá do estudante, e quizais ela che dea o que queres.
Entón o reiseñor voou á roseira que crecía debaixo da ventá do estudante.
- Dáme unha rosa vermella -berroulle-, e cantareiche as miñas cancións máis doce.
Pero o arbusto meneou a cabeza.
- As miñas rosas son vermellas -respondeu-, tan vermellas como as patas das pombas, máis vermellos que os grandes abanos de coral que o océano agocha nos seus abismos; pero o inverno xeou as miñas veas, a xeada murchou os meus botóns, o furacán partiu as miñas ramas, e non terei máis rosas este ano.
- Non necesito máis que unha rosa vermella -berrou o reiseñor-, unha sóa rosa vermella. Non hai ningún medio para que eu a consiga?
- Hai un medio -respondeu a roseira-, pero é tan terrible que non me atrevo a dicircho.
- Dimo -contestou o reiseñor-. Non son medroso.
- Se necesitas unha rosa vermella -dixo a roseira -, tes que facela con notas de música ao claro de lúa e tinguila con sangue do teu propio corazón. Cantarás para min co peito apoiado nas miñas espiñas. Cantarás para min durante toda a noite e as espiñas atravesaranche o corazón: o sangue da túa vida correrá polas miñas veas e converterase en sangue meu.
- A morte é un bo prezo por un rosa vermello -replicou o reiseñor-, e todo o mundo ama a vida. É grato pousarse no bosque verdeante e mirar ao sol no seu carro de ouro e á lúa no seu carro de perlas. Suave é o aroma dos nobres espiños. Dulces son as campaíñas que se esconden no val e os breixos que cobren o outeiro. Non obstante, o amor é mellor que a vida. E que é o corazón dun paxaro comparado co dun home?
Entón despregou as súas ás obscuras e emprendeu o voo. Pasou polo xardín como unha sombra e como unha sombra cruzou o bosque.
O novo estudante permanecía tendido sobre o céspede alí onde o reiseñor o deixou e as bágoas non se secaran aínda nos seus fermosos ollos.
- Se feliz -berroulle o reiseñor-, se feliz; terás a túa rosa vermella. Creareina con notas de música ao claro de lúa e tinguireina co sangue do meu propio corazón. O único que che pido, en cambio, é que sexas un verdadeiro namorado, porque o amor é máis sabio que a filosofía, aínda que esta sexa sabia; máis forte que o poder, por forte que este o sexa. As súas ás son cor de lume e o seu corpo cor de chama; os seus beizos son doces como o mel e o seu alento é como o incenso.
O estudante levantou os ollos do céspede e puxo atención; pero non puido comprender o que lle dicía o reiseñor, pois só sabía as cousas que están escritas nos libros.
Pero a aciñeira comprendeuno e púxose triste, porque amaba moito o reiseñor que construíra o seu niño nas súas ramas.
- Cántame a última canción -murmurou-. Quedarei tan triste cando te vaias!
Entón o reiseñor cantou para a aciñeira, e a súa voz era como a auga que ri nunha fonte arxentina.
Ao rematar a canción, o estudante ergueuse, sacando ao mesmo tempo o seu caderno de notas e o seu lapis.
"O reiseñor -dicíase paseándose pola alameda-, o reiseñor posúe unha beleza innegable, pero sente? Témome que non. Despois de todo, é como moitos artistas: puro estilo, exento de sinceridade. Non se sacrifica polos demais. Non pensa máis que na música e na arte; como todo o mundo sabe, é egoísta. Certamente, non pode negarse que a súa garganta ten notas fermosas. Que pena que todo iso non teña sentido algún, que non persiga ningún fin práctico! "
E volvendo ao seu cuarto, deitouse sobre o seu xergón e púxose a pensar na súa adorada.
Ao pouco quedou durmido.
E cando a lúa brillaba nos ceos, o reiseñor voou á roseira e colocou o seu peito contra as espiñas.
E toda a noite cantou co peito apoiado sobre as espiñas, e a fría lúa de cristal detívose e estivo a escoitar toda a noite.
Cantou durante toda a noite, e as espiñas penetraron cada vez máis no seu peito, e o sangue da súa vida fluía do seu peito.
Ao principio cantou o nacemento do amor no corazón dun mozo e dunha rapaza, e sobre a rama máis alta da roseira floreceu unha rosa marabillosa, pétalo tras pétalo, canción tras canción.
Primeiro era pálida como a bruma que frota sobre o río, pálida como os pés da mañá e arxentada como as ás da aurora.
A rosa que florecía sobre a rama máis alta da roseira parecía a sombra dunha rosa nun espello de prata, a sombra da rosa nun lago.
Pero a roseira berrou ao reiseñor que se apertara máis contra as espiñas.
- Apértache máis, ruiseñorcito -dicíalle-, ou chegará o día antes de que a rosa estea rematada.
Entón o reiseñor apertouse máis contra as espiñas e o seu canto fluíu máis sonoro, porque cantaba o nacemento da paixón na alma dun home.
E un delicado rubor apareceu sobre os pétalos da rosa, o mesmo que arrubiar a cara dun namorado que bica os labios da súa prometida.
Pero as espiñas non chegaran aínda ao corazón do reiseñor; por iso o corazón da rosa seguía branco: porque só o sangue dun reiseñor pode colorear o corazón dunha rosa.
E a roseira berrou ao reiseñor que se apertara máis contra as espiñas.
- Apértache máis, reiseñorciño -dicíalle-, ou chegará o día antes de que a rosa estea rematada.
Entón o reiseñor apertouse aínda máis contra as espiñas, e as espiñas tocaron o seu corazón e el sentiu no seu interior un cruel tormento de dor.
Canto máis acerbo era a súa dor, máis impetuoso saía o seu canto, porque cantaba o amor sublimado pola morte, o amor que non remata na tumba.
E a rosa marabillosa arrubiou como as rosas de Bengala. Purpúrea era a cor dos pétalos e purpúreo como un rubí era o seu corazón.
Pero a voz do reiseñor desfaleceu. As súas breves ás empezaron a bater e unha nube estendeuse sobre os seus ollos.
O seu canto foise debilitando cada vez máis. Sentiu na gorxa algo que o afogaba .
Entón o seu canto tivo un último fulgor. A branca lúa oíuno e esquecéndoselle a aurora detívose no ceo.
A rosa vermella oíuno; tremeu toda ela de arrobamiento e abriu os seus pétalos ao aire frío da alba.
O eco conduciuno cara á súa caverna purpúrea dos outeiros, espertando dos seus sonos os rabaños durmidos.
O canto flotou entre os canavais do río, que levaron a súa mensaxe ao mar.
- Mira, mira -berrou a roseira-, xa está rematada a rosa.
Pero o reiseñor non respondeu; xacía morto sobre as altas herbas, co corazón traspasado de espiñas.
A medio día o estudante abriu a súa ventá e mirou cara a fóra.
- Qué estraña boa sorte! -exclamou-. Velaquí unha rosa vermella! Non vin rosa semellante en toda vida. É tan bela que estou seguro de que debe ter en latín un nome moi arrevesado.
E inclinándose, colleuna.
Inmediatamente púxo o sombreiro e correu á casa do profesor, levando na súa man a rosa.
A filla do profesor estaba sentada á porta. Debandaba seda azul sobre un carrete, cun cadelo botado aos seus pés.
- Dixeches que bailarías comigo se che traía unha rosa vermella -díxolle o estudante-. Velaquí a rosa máis vermella do mundo. Esta noite prenderala preto do teu corazón, e cando bailemos xuntos, ela dirate canto te quero.
Pero a moza pregou as cellas.
- Temo que esta rosa non harmonice ben co meu vestido -respondeu-. Ademais, o sobriño do camarlengo envioume varias xoias de verdade, e xa se sabe que as xoias custan máis que as flores.
- Oh, que ingrata es! -dixo o estudante cheo de cólera.
E tirou a rosa ao regueiro.
Un pesado carro esmagouna.
- Ingrato! -dixo a moza-. Direite que te portas como un groseiro; e despois de todo, que es? Un simple estudante. Bah! Non creo que poidas ter nunca fibelas de prata nos zapatos como as do sobriño do camarlengo.
E erguéndose da súa cadeira, meteuse na súa casa.
" Que parvada é o amor! -dicíase o estudante ao seu regreso-. Non é nin a metade de útil que a lóxica, porque non pode probar nada; fala sempre de cousas que non sucederán e fai crer á xente cousas que non son certas. Realmente, non é nada práctico, e como na nosa época todo estriba en ser práctico, vou volver á filosofía e ao estudo da metafísica. "
E dito isto, o estudante, unha vez no seu cuarto, abriu un gran libro poeirento e púxose a ler.
