DO COVID-19 Á PESTE DO 430 A. C. EN ATENAS

   

Na primavera do 430 a. C. comezou en Atenas unha terrible peste que, sendo diferente, provocou unha situación relativamente similar á que estamos a vivir, vinte e cinco séculos despois, no mundo actual por mor do chamado coronavirus;  nihil  novum  sub  sole.

    O historiador  Tucídides narra nuns poucos  capítulos do libro II da súa Historia da Guerra do  Peloponeso  un  episodio  do que foi testemuña  e  padeceu  en  primeira persoa: a epidemia que, entre os anos 430-426 a.  C.,  segou en Atenas  a vida a un terzo das persoas que se acubillaban tras os seus muros, protexéndose da guerra. Segundo  conta   Tucídides  de 29.000  hoplitas  (soldados  de infantería  pesada) morreron 4.400 e de 12.000 soldados de cabalería morreron 3.000. O mesmo  Pericles (495 a.  C.-429 a.  C.) foi unha das vítimas mortais desta peste. Case podemos dicir que Atenas foi derrotada, máis que polo poder militar dos  espartanos e os seus aliados,  pola  forza destrutora dunha bacteria.

     Tucídides intúe no seu texto os conceptos de contaxio e inmunidade narrando de maneira obxectiva os signos e síntomas que observou.

    Os síntomas son: calor de cabeza,  arroibamento de ollos, respiración irregular, alento  fétido, inflamación,  farinxe e lingua inxectadas, esbirros e  rouquén. Posteriormente  o mal baixa ao peito, manifestase mediante tose violenta, logo fíxase no estómago, revolvéndoo provocando vómitos con  secrecións de  bile, arcadas sen vómito e  espasmos. Finalmente o mal ataca a todo o corpo pero non causa a súa prostración, ao contrario, manteno activo, mesmo de noite pois provoca insomnio. O organismo, por fóra, está moi quente e avermellado, con pequenas bochas e  úlceras. Por dentro arde e nota moita sede, por iso os doentes espíanse e tirábanse aos pozos.

    Os enfermos, conscientes do seu destino, caían no desánimo e a desesperanza para, en sete ou nove días morrer. Os tratamentos habituais resultaban ineficaces fronte ao mal. Incluso moitos médicos morrían ao atender aos doentes.

    O contaxio, favorecido polo amoreamento da poboación,  consecuencia do traslado á cidade das xentes do campo debido á guerra,  facilitaba a expansión da enfermidade.

    Incapaces e imposibilitados de facer fronte ao mal, os atenienses vivían nunha certa relaxación moral, buscaban o pracer inmediato ante a incerteza do futuro e o efémero da existencia.

    A pesar de todo, houbo superviventes á enfermidade, como o propio historiador  Tucídides, e estes volvíanse inmunes pois o mal non atacaba por segunda vez á  mesma persoa.

Michael Sweerts (1618-64), Praga nunha cidade antiga

    Para xustificar a orixe da peste acudíase a todo tipo de argumentos: relixiosos (vinganza divina froito da  impiedade humana, predicións  dos oráculos...), naturais (para  Tucídides trátase dun fenómeno natural imprevisto) ou morais lato  sensu: no argumento anónimo ao discurso  Busiris do orador  Isócrates, datado entre o 391 e o 385 a.  C.,  dise:

Porque  tamén eles [os Atenienses] máis tarde,  cambiando  de opinión, pensaron  que actuaron  de xeito impío  ao  votar contra  Sócrates e logo foron  castigados  coa peste  que  caeu  sobre  eles  por mor da morte de Sócrates.

argumento este último que peca dunha total  anacronía tendo en conta que a peste  de Atenas dátase nos anos 430-426  a.   C.,  mentres que o  proceso,  condena á morte e execución  de  Sócrates foi no 399  a. C.

FONTES:

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Thuc.+2&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0199  (sobre todo capítulos 47 a 54)

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a1999.01.0143%3aspeech%3d11

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Thucydides_pushkin01.jpg