Rosa Mary Fidalgo Atanes
apveiga@edu.xunta.gal
José Ramón Hernández Figueiredo
joseramonhernandezfigueiredo@edu.xunta.gal
IES Aquis Querquernis (Bande - Ourense)

No mes de maio do curso 2024/25, un grupo de alumnos de terceiro de ESO do IES Aquis Querquernis do concello de Bande, pertencentes ao Programa de diversificación curricular (PDC), participou nunha xornada educativa extraordinaria nas mámoas das Terras Brancas. Esta experiencia foi moito máis ca unha saída didáctica: representou unha inmersión nas raíces históricas e naturais da Baixa Limia e unha oportunidade para experimentar a aprendizaxe a través dos sentidos e das emocións, conectando o coñecemento académico coa vivencia directa. Esta metodoloxía transformadora non só beneficiou o estudantado do centro, senón que é tamén un modelo replicable para outros institutos que desexen potenciar a motivación e o interese do seu alumnado a través da súa propia contorna.

Planificación e colaboración: Unha xornada feita á medida

Enmarcada no Plan de formación do profesorado para o curso 2023/24 e organizada co apoio do Centro de Formación e Recursos de Ourense, esta experiencia foi deseñada para responder ás necesidades de motivación e diversidade do alumnado en programas de diversificación curricular. O itinerario conectou o currículo académico co patrimonio cultural e natural da zona, coa colaboración de expertos locais e dun equipo docente comprometido en promover a inclusión educativa. O Concello de Bande tamén facilitou a presenza dun arqueólogo, creador do Camiño das Ánimas, que compartiu historias sobre rutas, lendas e fenómenos naturais propios da zona, convertendo o percorrido nunha experiencia envolvente e memorable.

O arqueólogo local explícalle as antigas rutas e lendas locais ao estudantado, enriquecendo a súa experiencia educativa

Nas mámoas neolíticas: Tocando o pasado

A actividade comezou nas mámoas das Terras Brancas. Alí, o alumnado puido tocar a historia cos seus propios dedos e, guiado polo arqueólogo, aprendeu sobre a importancia destas tumbas neolíticas como lugares de honra aos mortos. As mámoas, alén de estruturas arqueolóxicas, convertéronse en pontes cara ao pasado e fixeron que o alumnado conectase de maneira sensorial e emocional con materias como Historia e Ciencias Sociais, aprendendo a valorar o patrimonio de forma viva e significativa.

Mámoas neolíticas das Terras Brancas

A lagoa de Bande: Ciencia en plena natureza

O segundo punto de interese foi a Lagoa de Bande, un ecosistema de gran valor ecolóxico. Rodeados de carballos, castiñeiros e flora autóctona, o alumnado puido observar aves migratorias en pleno proceso de descanso, o que deu lugar a conversas sobre a importancia de preservar espazos naturais coma este. A vivencia axudoulles a recoñecer a necesidade de conservar o seu contorno e foi unha lección de ciencias naturais que quedará nas súas memorias. Esta lagoa e os seus arredores representan un recurso educativo de enorme potencial, accesible para outros centros interesados en conectar o seu alumnado coa biodiversidade.

Na lagoa de Bande, un ecosistema valioso pola súaflora e fauna autóctonas

O herbario: Recuperando a sabedoría popular

Durante o percorrido, o estudantado recolleu herbas autóctonas e creou un herbario onde identificou e catalagou as plantas. Guiado polo coñecemento transmitido por avós e familiares, o alumnado incluíuinformación sobre as propiedades medicinais de cada planta, nunha exposición aberta para o centro. Esta actividade permitiulle redescubrir unha sabedoría tradicional arraigada no seu contorno e resaltou o valor das plantas locais como recurso accesible e saudable. Ao tempo, inspirou o interese pola botánica e mostroulle que o coñecemento científico tamén pode xurdir do próximo e do cotián.

O Foxo do Lobo e outras tradicións: Historia viva e cultura popular

Outro punto destacado da xornada foi a visita ao Foxo do Lobo das Covateiras, unha antiga trampa usada polas comunidades rurais galegas para cazar lobos. A aprendizaxe sobre estas estruturas de pedra permitiulle ao alumnado reflexionar sobre a relación entre o ser humano e a natureza, conectando a xeografía e a historia coas técnicas de xestión do medio rural. O estudo destas tradicións permitiulle descubrir a importancia da colaboración comunitaria e espertou o seu interese por coñecer mellor o contorno que o rodea.

Foxo do Lobo das Covateiras, unha antiga trampa comunitaria para lobos, exemplo da enxeñería popular galega

O patrimonio cultural de Bande: Historia romana e visigoda

Para rematar a xornada, os alumnado visitou o complexo romano de Aquis Querquernis e a igrexa de Santa Comba de Bande. A través das historias sobre a Vía Nova, os campamentos romanos e os restos visigodos percibiron a diversidade histórica da súa terra, desenvolvendo unha perspectiva máis ampla e un novo aprecio por unha herdanza cultural única e milenaria. Estas visitas enriqueceron o seu sentido de identidade e reafirmaron a importancia de preservar o patrimonio.

O valor da experiencia vivencial: Un modelo para outros centros

Para o alumnado de diversificación curricular, esta saída foi unha oportunidade para aplicar coñecementos teóricos de forma práctica e desenvolver habilidades sociais e valores coma o respecto pola natureza e o traballo en equipo. A metodoloxía de traballar o próximo antes de ampliar ao xeral permite que o estudantado relacione o seu propio contorno co mundo, reforzando o seu sentido de pertenza e responsabilidade.

Esta actividade amosa un modelo replicable para outros centros que busquen introducir metodoloxías de aprendizaxe activa e vivencial. Espazos como as mámoas, a lagoa de Bande ou o Foxo do Lobo ofrecen un recurso educativo de alto valor para traballar contidos de historia, ciencias naturais, xeografía e educación ambiental, enriquecendo o proceso educativo en calquera etapa. Conectar o currículo co contorno e co patrimonio próximo pode ser unha ferramenta esencial para mellorar a motivación e o rendemento académico, especialmente para estudantes que precisan enfoques máis prácticos e visuais.

Conclusión: Unha experiencia transformadora ereplicable

A experiencia na Baixa Limia demostrou que a educación pode ser moito máis efectiva e enriquecedora cando se fundamenta no traballo próximo e real. Historia, cultura e natureza converxeron para crear unha experiencia pedagóxica que é aplicable a outros centros e que ten o potencial de fortalecer tanto o currículo académico coma o desenvolvemento persoal do alumnado. Co apoio do CFR de Ourense e coa dedicación do equipo docente, o IES Aquis Querquernis reafirma o seu compromiso cunha educación inclusiva e innovadora, ofrecendo un modelo que invita a outros centros a explorar o seu propio patrimonio como recurso educativo para unha aprendizaxe auténtica e transformadora.