Jesús Mata Bastos, mestre educación primaria
María José Castro López e Yolanda López Caride, mestras educación infantil
Gemma Rodríguez Castosa, mestra especialista en AL
CEIP Xoán de Requeixo (Chantada)
matabastos@edu.xunta.es
Maria.jose.castro@edu.xunta.es
yolandalopez@edu.xunta.es
Gemma2215@edu.xunta.es

Introdución

Este proxecto xorde das inquedanzas dun grupo de mestres como consecuencia dun camiño que comezou tempo atrás o equipo de biblioteca, que pretende poñer en marcha actividades que motiven e impliquen o alumnado, traballando diferentes competencias adaptándoas ao seu nivel.

O alumnado participante foi de educación infantil (4 anos B) e educación primaria (1.º e 4.º B), e pretende fomentar neles a creación audiovisual, en idioma galego, de textos de produción propia a partir da lectura e o traballo de contos, usando material de refugallo. Trátase de fomentar a través das TIC un novo uso destes materiais, para mellorar a súa creatividade e dándolle importancia á reciclaxe como medio de conservación da súa contorna próxima.

Cremos que o título elixido reflicte a tarefa de lle dar vida a un conto, obxectivo final de Nós tamén creamos!

Obxectivos

Os obxectivos son moi básicos e xerais coa intención de que poidan ser  traballados e adaptados ás diferentes idades dos alumnos participantes:

- Fomentar o uso das TIC como forma de expresión lúdica da súa realidade nas creacións propias.

- Desenvolver a creatividade e a responsabilidade no uso da materiais de refugallo, como forma de coidar o medio que os rodea.

- Integrar nunha produción audiovisual, propia ou allea, os recursos das diferentes linguaxes visuais para expresar ideas, sentimentos e emocións.

- Potenciar o uso do galego nas súas producións.

- Fomentar o interese pola lectura lúdica en galego, animando á creación audiovisual; encamiñada á animación á lectura.

- Aprender diferentes técnicas de transformación dos materiais.

- Compartir experiencias, sentimentos e emocións nas tarefas de grupo.

Metodoloxía

A metodoloxía empregada estivo baseada no traballo cooperativo, na interrelación dos diferentes grupos de diversas idades e na capacidade de poñer en práctica e mellorar a autoestima e a autonomía persoal do alumnado, a través dos traballos en pequeno e gran grupo.

Así mesmo, o proxecto foi aberto e flexible a calquera modificación necesaria de acordo coas necesidades que foron xurdindo, como o espazo, o tempo e a organización dos grupos.

Organización e temporización das actividades

Como o obxectivo do proxecto é crear unha curtametraxe e amosarlle o mundo audiovisual ao alumnado, a organización das actividades xira arredor do contexto que rodea a súa creación, por iso as dividimos en tres partes: preprodución (traballo previo organizativo e formativo), produción (realización das diferentes partes da curtametraxe) e posprodución (finalización e presentación desta á comunidade educativa).

1. PREPRODUCIÓN

Preparación do proxecto

A finais do mes de setembro, unha vez decidida a participación no Plan Proxecta, comezou no equipo a preparación dun proxecto atractivo e motivador para o alumnado e, pola súa vez, para o profesorado. Presentado este ante o claustro, dándolles a oportunidade de intervir a todos aqueles que estaban dentro das normas da convocatoria e unha vez que os mestres decidiron a súa participación, comezouse a plasmar por escrito o proxecto que se lle enviaría á Administración a través da plataforma de internet. Debeuse volver modificar coa saída dunha compañeira por motivos persoais.

A falta de experiencia creou certa confusión e nerviosismo, xa que por unha banda tiñamos en mente unha organización do traballo, pero por outra descoñeciamos o que nos ían pedir no plan. Neste punto inicial foi moi importante o asesoramento por parte da súa responsable, ben por correo electrónico, ben por teléfono cando foi preciso, sobre os aspectos estruturais e contidos que se ían tratar.

Formación da Editorial OQO

En novembro, unha vez seleccionados para o plan, recibimos no centro a Editorial OQO, encargada de realizar a formación do profesorado nos centros. Na visita trouxeron doce libros e seis DVD con contos elaborados pola propia editorial e outros centros de anteriores convocatorias, agasallo ao centro pola participación.

Nesa sesión de dúas horas, recibimos unha demostración de como realizar unha curtametraxe coa técnica de stop-motion (animación utilizando fotografías), a través do programa Monkey Jam e usando unha cámara web, programa que non foi empregado pola imposibilidade de ter sempre o ordenador pegado ao decorado e a falta de coñecemento por parte do profesorado, polo que decidimos utilizar o Windows Movie Maker. Posteriormente explicáronnos máis polo miúdo a importancia do storyboard e como realizalo cos alumnos, con exemplos gráficos.

Animación á lectura

Unha vez recibida a formación e os libros, reunímonos para elixir o libro que iamos traballar. Nese momento, no centro traballábase a temática anual "O zoo", polo que o libro debía ser acorde con ela.

Escollemos A vaca Condesa, un conto que nos trae a historia dunha vaca que dun día para outro deixou de facer as cousas de vaca que facía todos os días. Grazas aos seus amigos da granxa e ao seu dono e a través dunha fermosa trama, descobren que realmente o seu problema é que sente tristura e axúdana a volver sorrir con moito cariño e afecto.

Este conto en comparación con outros permitía abranguer diferentes temáticas de traballo na aula, ademais da iniciación no audiovisual, xa que, polo contido podiamos traballar os animais da granxa ou os medios de transporte, pero tamén valores e emocións como o traballo en equipo, a axuda aos demais, respecto, tristeza, alegría... A fabricación dos personaxes, ao empregarmos  material de refugallo, permitiunos englobar a educación ambiental.

Á hora de lle presentar o libro ao alumnado como actividade inicial, estabamos a mediados de novembro e xurdiu o problema das festividades que se celebran nestas datas nos centros escolares e que supoñen unha maior carga de traballo. Tomouse a decisión de que esta parte fose desenvolvida polos titores no grupo clase, coa axuda dos especialistas de acordo coas súas necesidades.

Tiñamos a premisa de lograr coas actividades unha boa comprensión e coñecemento da historia e dos personaxes, co fin de realizar un bo guión entre todos. Algunhas destas actividades foron:

- Avaliación inicial dos coñecementos do alumnado a través das asembleas de aula do traballo que se pretende desenvolver, así como das súas opinións e intereses.

- Presentación e lectura do conto por parte dos profesores para os máis pequenos, e aos alumnos maiores presentóuselles a versión escrita e víronse nos encerados dixitais as versións dixitais atopadas. Realizáronse con eles actividades escritas (redaccións, invención de finais o comezos alternativos, descricións, resumos) e plásticas (colorear, creación de debuxos e paisaxes).

- Realización de xogos de rol con escenas do conto por parte dos nenos e invención de diálogos para acadar un maior coñecemento.

- Presentación da técnica de stop-motion a través das curtas achegadas pola Editorial OQO para dar a coñecer os diferentes formatos (3D ou en plano). Os alumnos, despois de consultalos, preferiron realizar a curta con personaxes en 3D.

- Finalmente realizouse un único guión adaptado do conto coas diferentes achegas dos grupos clase. Neste sentido, debido a idade, os maiores tiveron máis peso na elaboración do dito guión escrito que logo se usaría para facer o storyboard.

Organización do traballo en grupos

No mes de xaneiro, comezou a formación obrigatoria en Platega e creouse o grupo do centro na plataforma Redeiras. A nós foinos útil, ao longo do proxecto, como almacenamento na nube do material de traballo que se ía realizando.

Continuando coa idea de achegar o mundo das curtametraxes, organizouse o alumnado en seis grupos, nos que cada un debería realizar a súa parte correspondente:

1. Storyboard

2. Decorados, personaxes e aderezos

3. Iluminación

4. Son

5. Fotografía

6. Montaxe.

Reunímonos nese momento para establecer un horario de traballo, buscando momentos nos que todos os mestres coincidisen e así poder traballar todos xuntos; tendo sempre en conta non interromper a marcha normal do centro. Logramos establecer ata dúas sesións semanais sen contar tempo de lecer, que se usaría en caso de necesidade.

Debido á dificultade dalgúns grupos para os alumnos de educación infantil, estableceuse que fosen os encargados de realizar os diferentes personaxes e poñer a voz nos diálogos da curtametraxe. Mesturouse o resto do alumnado de primaria e déuselle a elixir o grupo ao que pertencer segundo os seus gustos. De igual xeito, cada mestre foi encargado dun grupo, traballando sempre de forma coordinada.

2. PRODUCIÓN

Esta parte do proxecto foi a máis extensa, xa que empezaba o 10 de xaneiro e remataba o 30 de abril. A produción foi unha verdadeira carga de traballo, debido aos prazos de entrega dos traballos en Platega, que supuxo un abafo para profesorado e alumnado, ao que hai que engadir o problema dos festivos escolares coma o Entroido. No mes de febreiro, ao retirar Platega as datas de entrega, permitiunos levar un ritmo de traballo máis tranquilo e mellorar o rendemento do alumnado. Nas sesións dirixíanse cada un á aula establecida, de xeito simultáneo e, mentres uns facían a tarefa, outros grupos recibían formación.

Realización do storyboard (dende o 10 de xaneiro ata o 24 de xaneiro)

As dúas primeiras sesións foron de formación, xunto co grupo de fotografía pola relación existente. Os alumnos recibiron, a través de fotocopias explicativas e visuais (PowerPoint), e charlas con vídeos demostrativos e debates, a formación técnica necesaria, na que nos centramos en: partes e elementos que compoñen o storyboard (escena, plano, timing e sons), como sinalar nos debuxos os diferentes movementos de cámara (tracking in, tracking out...), o encadramento e planos e que información de cada un (primeiro plano, plano xeral, plano medio ...), usando a cámara de fotos para practicar os conceptos teóricos vistos.

Finalmente, a partir do guión realizado, o grupo do storyboard foi o encargado de debuxar, escribir as escenas e facer os diálogos. Entre os maiores escolléronse tres alumnos que debuxaban ben, mentres o resto realizaba os diálogos, traballando sempre en coordinación. Foi moi ben entendido e non ocasionou ningunha discusión entre eles. Posteriormente reflectiuse todo o traballo sobre fichas preparadas previamente polos mestres, seguindo os exemplos dados na formación e atopados en internet.

O traballo dos alumnos foi moi bo, activo e constante, aínda que foi importante o asesoramento do profesorado, xa que loxicamente carecen dunha perspectiva global para resolver os problemas que podería entrañar máis adiante a realización das fotografías.

Realización do decorado e personaxes (mes de febreiro e marzo)

Coincidindo coa realización dos personaxes e sen data de entrega, vimos no alumnado un grande interese por participar neste ámbito. Tamén percibimos impaciencia e un descenso do interese nos que tiñan unha tarefa posterior ou xa realizaran a súa. Ademais, a carga de traballo era moi importante para os nenos pequenos, polo que finalmente se estableceu unha repartición de tarefas na que cada grupo clase se encargou da realización de diferentes personaxes, decorados e aderezos. A decisión tomada na modificación organizativa das tarefas logrou manter a motivación e a implicación durante todo o proceso.

Como xa mencionamos, utilizamos material de refugallo para traballar a reciclaxe, polo que o profesorado, coa axuda dos alumnos maiores, pensamos os materias que se ían necesitar e fixeron un debuxo da súa estrutura. Distribuíuse o traballo da seguinte forma:

• Educación Infantil

1. As árbores: rolos de papel de cociña e papel de periódico, que logo se pintaban por encima con témperas. Habíaos de diferentes tamaños para dar sensación de profundidade nos planos.

2. A vaca Condesa: dúas botellas de plástico de leite, unha facendo de corpo e a tapa da outra de cabeza, usouse unha bóla de poriespan para permitir o xiro. As patas e a cola fixéronse con cápsulas de café con arame por dentro para lograr un movemento o máis natural posible. Tamén se empregou aironfix para as manchas e ollos, pestanas postizas e diferentes bocas de goma eva suxeitas con velcro para permitir intercambialas.

3. Cuco e Merlo: xuntáronse dúas cápsulas de café e o pico fíxose con plastilina; mentres que se usaron CD con papeis para os primeiros planos, aínda que finalmente se descartaron.

4. Granxeiro: usouse unha estrutura de arame, recuberta de teas e unha cabeza de poriespan; usáronse tapóns de botella para facer o sombreiro, as mans e os pés.

• Primeiro de Primaria

1. Tren: pintáronse caixas medianas de mistos, atravesadas con escarvadentes e con tapóns como rodas. Para os primeiros planos, pintouse unha caixa de zapatos cun buraco facendo de ventá, cun plástico como cristal. Por dentro metéronse anacos de cartón para simular o mobiliario. Para os pasaxeiros usouse unha lámpada e papel.

2. Vías do tren: pegáronse paus usados polos médicos, ensanchando para dar efecto de achegamento ao plano.

3. Arco da vella: nuns cartóns pegáronse boliñas de papel de seda, pero non foi usado pola complexidade ao realizar a escena.

4. Mosquito: está feito de plastilina e arame cuberto por tea, mentres que para o primeiro plano o corpo era unha botella dun bebible e a cabeza de plastilina.

5. Cu da vaca: para o primeiro plano, usouse unha caixa de cartón de folios, pintouse con témperas e pegáronse anacos de periódico para facer as cadeiras. Como a cola debía moverse, realizouse con arame cuberto por vasos de plástico de café.

• Cuarto de Primaria

1. A ovella: debido a idade, utilizáronse teas recheas para cubrir o arame, coseuse con fío e pegóuselle algodón. A col que debía levar é de plastilina.

2. O can: usouse un calcetín recheo, arame e cosido con fío.

3. Granxa: o valado está feito con goma eva con arame por detrás, mentres que o edificio é unha caixa de folios coloreada e recuberta por palla facendo de teito.

4. Vagalumes: entrelazáronse dúas pallas con arame de fío transparente e boliñas de papel de aluminio.

Os nenos de infantil tiveron, como é lóxico, a axuda do profesorado naqueles aspectos máis complicados como poida ser o arame; mentres que os alumnos de cuarto de primaria usaron bonecos que requirían de habilidades máis complexas como coser. A maior dificultade atopada nesta faceta foi lograr uns personaxes que tivesen un movemento natural e unha seguridade á hora de facer as fotografías; algo bastante logrado.

Ao mesmo tempo, tomouse a decisión de que o decorado onde se gravou a curta fose montado polo profesorado, inclusive os focos de iluminación, para o que se usaron dous focos de xardín, co obxectivo de sorprender e motivar aínda máis o alumnado, resultado moi gratificante para todo o alumnado ao velo.

O decorado, debido ao tamaño dos personaxes, tivo que ser grande; xuntáronse dúas mesa de lectura, recubertas de papel continuo verde para facer o prado. Tamén se usou papel marrón para as montañas debido a ser un material que ao dobralo parecía máis natural. Finalmente colocáronse os aderezos realizados e usouse terra para a granxa, serraduras e pedras para o camiño. Pola parte de atrás e os laterais colgamos papel continuo azul para facer o ceo.

Realización da curta e sons no escenario (finais de marzo e abril)

Fotografía: o grupo de fotografía e iluminación en coordinación, todos de primaria, realizaron as fotografías para a curtametraxe. Para iso utilizamos un trípode e unha cámara normal. Para non complicar a experiencia e pola falta de formación realizámolas todas en automático, polo que os cambios de luz nas fotografías eran apreciables. Debido ao gran número de fotografías que se precisaron e a falta de tempo dispoñible para traballar cos nenos, así como a propia limitación da idade dos alumnos para esta tarefa, parte delas foi feita coa axuda do profesorado.

A realización das fotografías é unha parte moi difícil tanto para os de primeiro como para os de cuarto de primaria, pero son capaces de facer aquelas máis estáticas e sinxelas no movemento dos personaxes. A pesar de todo deixóuselles facer fotografías aos demais alumnos de primaria aínda que non valesen (sen dicírllelo). En grupos pequenos, no recreo, gravaban as súas fotografías, o que implicou unha maior sensación de pertenza para eles.

Son: os medios utilizados e os espazos para gravar o son cos alumnos de educación infantil non eran os máis axeitados e viuse reflectido na calidade do son. Graváronse co programa Audacity nun portátil, pero o micrófono carecía de calidade. Por outra banda, non temos espazos insonorizados polo que se tiveron que ir buscando momentos e lugares nos que non houbese ruído que molestase. Foi unha actividade gravada levada a cabo polas mestras de infantil, facendo previamente exercicios de voz e entoación cos nenos mediante xogos.

3. POSPRODUCIÓN

Montaxe da curta (semana final de abril)

Como actividade final quedaba a montaxe, realizada a finais de abril. Debido á dificultade e ao pouco interese amosado polo alumnado nesta faceta e, posiblemente, a que tampouco o profesorado lle logrou transmitir a súa importancia para o resultado final da curta, foi realizada polo mestre encargado do grupo. Realmente é unha faceta moi complicada, aínda que cun programa sinxelo e con tempo, pode ser realizada por alumnos de cuarto de primaria.

Envío da curta ao concurso da CRTVG (primeira semana de maio)

Unha vez finalizado todo, a principios de maio enviouse ao concurso de curtametraxes da CRTVG coa colaboración da Editorial OQO. Ao final acadouse unha mención especial pola orixinalidade na creación dos personaxes.

Presentación da curta (segunda quincena de maio)

Co fin de lle dar a coñecer o traballo realizado á comunidade educativa, organizouse unha sesión de cine na biblioteca escolar, no tempo de lecer, coma unha preestrea. Por motivos de idade fixéronse dous pases en dous días distintos: primeiro os alumnos de educación infantil e logo os alumnos de educación primaria. Previamente, para darlle máis realismo, os alumnos maiores fixeron as entradas, que debían ser recollidas no recreo para poder asistir e tamén se distribuíron polo centro carteis anunciativos. O resultado foi moi positivo, por encima das nosas expectativas, cunha grande acollida. Unha vez proxectadas, todas as clases recibiron a película para que a vise todo o alumnado.

Así mesmo, colgouse a curtametraxe no blog da biblioteca escolar e mandouse a curta á televisión local de Chantada por petición súa.

Avaliación da curtametraxe

Como remate final do proceso de presentación en sociedade do noso traballo, realizouse unha avaliación por parte de todo o alumnado do centro cunha enquisa persoal e unha autoavaliación reflexiva entre o profesorado co fin de coñecer a nosa valoración e o grao de consecución dos obxectivos previstos. Unha vez concluído, podemos dicir que se logrou:

• 1. Un alto grao de concienciación e motivación cara a realización audiovisual por parte dos participantes.
• 2. Gusto do alumnado polo uso das TIC no traballo creativo.
• 3. Unha alta implicación na tarefa dos diferentes participantes do proxecto, destacando os alumnos.
• 4. Unha actitude positiva de cara ao uso do galego como forma de expresión lúdica.
• 5. O fomento do traballo coordinado e cooperativo para a realización dunha curta, tanto por parte do alumnado como do profesorado.
• 6. Unha moi boa resposta da comunidade educativa ante a produción.
• 7. Unha boa aprendizaxe na realización de curtas, así como unha gran cantidade de experiencia para as futuras creacións.
• 8. Unha valoración moi positiva da creatividade á hora de usar material de reciclaxe para a creación propia.

Valoración persoal

Tendo en conta que este proxecto era unha experiencia pioneira para nós persoalmente e para o centro, a nosa valoración foi moi satisfactoria, positiva, didáctica e motivadora tanto para o alumnado como para o profesorado. Unha experiencia que proporciona unha aprendizaxe mutua entre alumnos e alumno-profesor e é favorecedora dunha mellora nas relacións persoais e cohesión dos grupos participantes, traducidas nun bo clima de traballo cooperativo e a diminución de condutas problemáticas

Cremos que é preciso cara a futuras curtas facer melloras, principalmente no eido organizativo. A experiencia adquirida neste curso indica que é moi importante e funciona mellor facer partícipe das actividades a todo o alumnado en todo momento, xa que as actividades espazadas no tempo, como é a realización dunha curta, onde os grupos como o de fotografía teñen que esperar, pode provocar nos alumnos a desconexión e a falta de interese, de aí a importancia e o valor de modificar o proxecto sempre que as circunstancias o requiran. No noso caso, meter a todo o alumnado na elaboración de personaxes e, no caso de primaria, no guión e na realización de fotos permitiu ter aos alumnos implicados e activos en todo momento no proxecto. A nosa conclusión final é que a experiencia neste tipo de actividades é moi importante e permiten facer melloras nos seguintes cursos.

O resultado reforza a nosa idea de que imos polo bo camiño con estas metodoloxías, que acadan un alto resultado en todos os ámbitos.