TUTOMATE: titoriais de Matemáticas para primeiro e segundo da ESO

Os titoriais de Tutomate foron o resultado do traballo realizado durante unha licenza de formación no curso 2013/14. O proxecto consta dun total de 80 videotitoriais que duran entre 5 e 10 minutos e cobren a práctica totalidade dos procedementos e contidos da materia de Matemáticas nos cursos de primeiro e segundo da ESO.

Pablo Trashorras de la Fuente
Profesor de Matemáticas do IES de Pastoriza (Arteixo)
pablo_trashorras@edu.xunta.es

CONTEXTUALIZACIÓN

Durante os últimos anos de docencia viña observando unha dependencia crecente do docente por parte do alumnado, chegando ata o punto de precisar a atención do profesor en procedementos básicos sinxelos que xa deberían ter asimilados en educación primaria ou en cursos anteriores da ESO.

Por outra banda, é ben certo que os nosos alumnos e alumnas naceron nun mundo dixital e que moitas das súas aprendizaxes foron logradas a través dunha pantalla. Neste sentido, é manifesta a presenza de infinidade de videotitoriais en multitude de plataformas na rede. Os ditos titoriais favorecen a adquisición dunha certa autonomía persoal, posto que o alumno pode aprender por si mesmo e dotarse de ferramentas para resolver os atrancos que lle poidan xurdir durante a resolución dun determinado exercicio ou problema. Do mesmo xeito, o alumno pode visualizar o contido do vídeo as veces que o precise, no lugar e tempo que considere máis axeitado.

Todos estes motivos foron os que me levaron á elaboración dos meus propios titoriais. Ao principio dubidei da súa utilidade, tendo e conta a gran cantidade de material similar na rede. Non obstante, puiden observar desde o primeiro momento que o alumnado amosaba moito máis interese cando se atopaba coas explicacións do seu propio profesor, coa súa propia voz, demandando a creación de máis e máis vídeos.

OBXECTIVOS

Proporcionarlle ao profesor de Matemáticas de primeiro ciclo de secundaria unha extensa colección de videotitoriais que poderá empregar como apoio nas súas clases.
Dotar o alumnado dunha ferramenta coa que poderá afianzar as súas competencias básicas na área de Matemáticas.
Fomentar no alumnado a adquisición de certa autonomía persoal. É o propio alumno o que decide que quere consultar, o momento e o lugar para resolver as dúbidas que lle poden xurdir durante o seu proceso de aprendizaxe.

DESCRICIÓN DOS TITORIAIS

Cada un destes 80 minivídeos consta dunha duración que oscila entre os cinco e os dez minutos e se divide en tres partes:

Unha primeira parte que consiste nunha exposición inicial coa que se pretende introducir brevemente o contido do vídeo e situar, deste xeito, o alumno.

A continuación lévanse a cabo unha serie de exercicios ou exemplos sobre o contido ou procedemento en cuestión. Procúranse cubrir todos os casos que se poidan propoñer, coméntanse os aspectos máis importantes, cales son os erros máis habituais... Prímase por riba de todo a simplicidade e a claridade na explicación para poder chegar a todo tipo de alumnado.

Posteriormente propónselle ao alumno a resolución dun problema ou exercicio similar aos anteriores (aínda que non en todos os titoriais). Neste intre poderá parar o vídeo e realizalo pola súa conta. Unha vez rematado o exercicio, volverá ao vídeo onde poderá ver a súa correcta realización.

SOPORTE E FERRAMENTAS EMPREGADAS

Microsoft Powerpoint: realizouse un arquivo de PowerPoint para cada un dos titoriais, acompañado dun guión nun arquivo de texto. Posteriormente, empregando o software Camtasia Studio levouse a cabo a captura do arquivo de PowerPoint en vídeo e do guión en audio co emprego dun micrófono.
Camtasia Studio: non só se utilizou para a captura de vídeo e de audio, senón tamén para a súa posterior edición, introducindo efectos (zooms, subliñados, encadramentos...) que permiten fixar a atención do alumno sobre determinado aspecto ou elemento do exercicio. A continuación pode verse unha captura do devandito software:

Tableta gráfica: empregada na parte final do titorial para a realización dos exercicios nos que se simula a escritura manual.

METODOLOXÍA

O emprego dos videotitoriais no proceso de aprendizaxe admite moitas posibilidades. Preséntase, en calquera caso, como unha ferramenta máis que se pode empregar como apoio ou reforzo. Como exemplos de utilización propóñense dúas opcións:

Flipped classroom ou clase inversa

Esta metodoloxía consiste en inverter o proceso que ata o de agora se vén levando a cabo nas nosas aulas: as explicacións do profesorado teñen lugar non na aula, senón na casa a través dos videotitoriais, mentres que “os deberes”, é dicir, as actividades que reforzan a adquisición deses contidos e procedementos teñen lugar na clase.

Deste xeito, o profesor proponlle ao alumnado que vexa un vídeo determinado. Na clase seguinte comezarase por dar resposta (a través dun coloquio no que intervén o alumnado) a todas aquelas dúbidas que puidesen aparecer durante a visión do videotutorial. Posteriormente levaranse a cabo actividades, ben colaborativas, ben individuais, nas cales se practiquen as destrezas que se pretendían adquirir no vídeo.

A metodoloxía da clase inversa en particular e o emprego de videotitoriais en xeral presenta numerosas vantaxes:

O alumno pode ver o vídeo na súa casa as veces que precise e facendo as pausas necesarias ata comprender ben o que se pretende ensinar. Incluso conta con actividades de autoavaliación ao final de moitos dos vídeos.
O alumno recupera no momento que o necesite os vídeos de explicacións de contidos de hai tempo, co cal lle permite repasar e comprender mellor os contidos que se imparten no momento presente.
Adquírese unha maior autonomía e a posibilidade de autoavaliarse posto que o alumno se dá de conta do que necesita ver e ten a posibilidade de recuperar esa clase co contido ou procedemento

Tamén é certo que a metodoloxía da clase inversa ou flipped classroom precisa dun alto grao de compromiso por parte do alumnado. É imprescindible que vexa o vídeo na súa casa para poder levar a cabo as actividades propostas na clase seguinte.

A clase inversa obriga tamén o profesorado a dispoñer de alternativas para todos aqueles alumnos que non dispoñen dun ordenador nas súas casas. Neste caso pódese optar por un documento no que se inclúan explicacións breves e capturas de pantalla do vídeo, que apoien as ditas explicacións.

Atención á diversidade

Proponse o emprego dos vídeos tamén como unha forma de reforzo de destrezas básicas para o alumnado cunha adaptación curricular de primeiro ciclo de ESO ou con reforzo educativo.

Precisaríase un ordenador para cada un destes alumnos na clase, no cal poderían ver o vídeo do procedemento que o profesor queira traballar con eles. Posteriormente traballaríase con actividades adaptadas a cada un deles.

Esta metodoloxía permitiría levar diferentes ritmos de aprendizaxe nunha mesma clase e, do mesmo xeito, unha atención individualizada (cada un dos alumnos pode estar traballando cunha parte diferente do currículo).

AVALIACIÓN

Como xa se comentou anteriormente, dentro da estrutura dos titoriais (aínda que non en todos os vídeos, na maioría deles) inclúense nunha última parte exercicios de autoavaliación: os “exercicios á man”.

É nesta parte do vídeo onde o alumnado pode comprobar se realmente comprendeu o que se lle pretendía transmitir. Para iso propóñense actividades similares ás desenvolvidas no titorial: o alumno parará o vídeo e intentará realizalas pola súa conta, podendo adiantalo ata o paso no que teña dificultades ou comprobando, en calquera caso, se o resultado que obtivo foi o correcto.

De todos os xeitos, no caso de que se opte pola utilización dos vídeos no marco da metodoloxía da clase inversa, será o propio docente o que, na clase posterior a ver o titorial e realizando as actividades correspondentes, pode levar un seguimento continuado do procedemento de aprendizaxe. Cómpre citar neste apartado determinadas aplicacións web como Educanon nas que é posible seleccionar vídeos das diferentes plataformas da rede e inserir neles exercicios para, deste xeito, monitorizar a visión do titorial por parte dos nosos alumnos, así como o grao de asimilación do contido ou procedemento que se traballa.

CONCLUSIÓN

Despois de meses de emprego dos vídeos nas miñas clases nos catro cursos da ESO, puiden constatar a mellora na autonomía persoal e na implicación dos meus alumnos cara á materia. Seguindo esta mesma liña elaborarei nos próximos cursos os titoriais correspondentes a terceiro e cuarto da ESO e nun futuro próximo os de bacharelato.