Autora: Manuela Chica

(voluntaria da delegación de ESF en Andalucía)

Educación Sen Fronteiras elaborou, co apoio do Concello de Sevilla, uns cadernos pedagóxicos para promover o respecto á interculturalidade entre os nenos e nenas, a través dunha serie de contos de diversas culturas e países (Brasil, Guatemala, Marrocos, Chile e Bolivia). O valor literario e pedagóxico da narración infantil serve para potenciar a idea de que as diferenzas non supoñen un déficit ou empobrecemento senón, todo o contrario, un factor de enriquecemento e desenvolvemento colectivo.

Neste momento, o mapa cultural presente nas nosas aulas introdúcenos nunha realidade que podiamos cualificar como un "arco da vella de culturas" na maioría dos casos descoñecidas entre si.

É constatable que nos custa comprender, entre culturas, aqueles puntos que nos unen, máis que aqueles que nos separan no camiño do ser humano na construción da súa identidade persoal e cultural, en cada un dos seus contextos.

Non obstante, hai razóns (baseadas nos dereitos humanos irrenunciables) que nos animan a defender a educación para a interculturalidade. Resumimos algunhas delas:

• O respecto á dignidade da persoa, que implica o respecto á súa identidade cultural.

• A pluralidade cultural da nosa sociedade, que demanda que toda persoa (alumnado) adquira competencias culturais básicas e diversas, tendo en conta que o respecto ás diferenzas culturais non ten que implicar unha actitude acrítica fronte a determinados trazos ou actuacións culturais, tanto alleos coma propios.

• No eido psicopedagóxico, está demostrado que o éxito académico e a integración socioafectiva escolar depende da consideración didáctica das diferenzas culturais do alumnado.

Integrar a interculturalidade no currículo

A educación intercultural non pode ser unha práctica superficial, á marxe do currículo ordinario, nin está dirixida a un alumnado minoritario culturalmente diferente, senón que está pensada para todo o alumnado e para todo o centro.

Proporse a adquisición de competencias culturais básicas condúcenos a un proceso no que a persoa ha de desenvolver un conxunto de habilidades complexas: cognitivas, afectivas e de práctica que finalmente lle permita a esta a resolución dos dilemas e problemas que a vida mesma lle presente no contexto concreto.

Segundo Besalú (2010), o camiño para a interculturalidade no currículo pode formularse desde diferentes perspectivas:

1. Fixalo estritamente desde o currículo (obxectivos, contidos etc.).

2. Aplicalo desde os aspectos pedagóxicos: cuestións organizativas e de planificación.

3. Poñer o acento da educación en valores nunha dimensión ética.

Cadernos de interculturalidade

En tal situación, Educación Sen Fronteiras (consciente do esforzo que a tarefa educativa representa para o docente en canto á formación permanente que esixe dar resposta diaria ao "crisol" de culturas presente nas aulas) pon ao servizo da educación unha ferramenta máis que pode facilitar o labor de reflexión sobre os valores culturais que poden proporcionar puntos de encontro na aula e na sociedade e que facilitan unha educación para todos e todas.

Para tal fin, elaboráronse uns cadernos de interculturalidade que facilitan a reflexión e a conciencia de pertenza a un universo do que todos formamos parte e no que todos debemos participar, sen exclusións.

Estes cadernos foron financiados polo Concello de Sevilla na súa convocatoria do ano 2001.

Coñecer outras realidades a través dos contos

A UNESCO (2005) sinala a importancia de construír a interculturalidade como factor e paso necesario na construción dunha sociedade global.

O material ao que se fai referencia  permite, a través do conto (de diferentes contextos culturais), viaxar a outras culturas, costumes, pensamentos, situacións e países e, con iso, adquirir un coñecemento de realidades culturais singulares.

A lectura convértese así nun instrumento que permite reelaborar, reinventar e ordenar a realidade. O conto como recurso iniciativo e pedagóxico proporciónalle ao educador medios para se achegar a diferentes realidades xa que, en xeral:

• Favorece a estruturación temporal.
• Capacita os nenos e nenas para manter a atención.
• Enriquece o vocabulario.
• Potencia a creatividade.
• Esperta a curiosidade e o interese.
• Favorece a adquisición de hábitos de reflexión.
• Favorece a posterior adquisición de hábitos lectores.
• Achega elementos éticos, estéticos, psicolóxicos e afectivos.
• Facilita os coñecementos sobre as pautas de conduta, ideais e conflitos da propia cultura.
• Axuda a incorporar a cultura á cal pertences, colaborando así na construción da propia identidade.
• Favorece a asunción de pequenas normas morais e a diferenza entre o que está ben e o que está mal.
• Sensibiliza no respecto á beleza e ensina a sensibilidade.
• Achega elementos psicolóxicos como o coñecemento propio e os sentimentos de empatía e solidariedade, fundamentais na resolución de conflitos.
• Axuda a desenvolver a vida emocional dos nenos e das nenas ao lles facer fronte aos sentimentos das persoas.
• Permite momentos de encontro con outros mundos, culturas e tempos.
• Revitalizan as tradicións orais narrativas dos pobos, reforzando a idea dun destino común na solidariedade.
• Son un recurso para aprender a resolver conflitos, ao axudar a comprender como e por que se producen os devanditos conflitos.
• E, sobre todo, é un dereito de todo neno e nena poder escoitar contos.

Unha cuestión educativa que lle compete a toda a sociedade

Abordar o labor da interculturalidade é unha cuestión educativa que lle compete á escola e á comunidade no seu conxunto (familias, gobernos...), xa que implica o avance cara a uns valores universais que nos permiten vivir e convivir cos outros e en paz.

Poderiamos concluír con algunhas notas ou implicacións educativas necesarias na construción da interculturalidade:

1. Entender a cultura do outro como un conxunto de valores que nos enriquecen tanto coma os da nosa propia cultura.

2. Valorar positivamente a interculturalidade como elemento imprescindible para resolver conflitos multiculturais

3. Recoñecer o dereito á propia identidade cultural.

4. Abordar a implicación dunha educación intercultural como paso necesario para o desenvolvemento dunha sociedade global (UNESCO 2005).