Noemí Leal Doval, responsable da biblioteca
CEIP Valle Inclán (O Grove-Pontevedra)
noemi@vinclan.com

Sala dos libros de ficción

O centro onde traballo desde hai case doce anos é o CEIP Valle Inclán do Grove. Está situado no lugar de Ardia e este dato é importante para comprender a elección dos nomes de moitos dos nosos proxectos. O centro dispón de espazos amplos, non só no patio senón tamén no interior do centro. Isto facilitou a ampliación física da biblioteca.

Desde que conseguimos entrar no PLAMBE fomos solicitando cada ano entrar nos diferentes programas que a consellería ofertaba e así podemos dicir que neste momento participamos en: 

Radio na Biblio 

Biblioteca Creativa 

e tamén entramos na última convocatoria dos Clubs de Lectura 

Nas ligazóns podedes ver as páxinas do blog nas que publicamos as actividades destes programas.

A biblioteca é o punto de partida de todos os proxectos e das actividades que se levan a cabo no centro e, polo tanto, é o motor da aprendizaxe do alumnado. E cando digo biblioteca, refírome a todo: aos espazos, aos recursos e, sobre todo, ás persoas que fan uso deses recursos e deses espazos, seguindo unha metodoloxía participativa onde o alumnado é o principal protagonista.

Sala de xogos no día da inauguración

Todos os anos facemos unha xornada de portas abertas en outubro coincidindo coa semana na que se celebra o Día das Bibliotecas. Este ano aproveitamos para facer a inauguración oficial na que lles presentamos ás familias os proxectos do centro e a última transformación da biblioteca. Cincuenta familias acudiron á nosa invitación. Como non queriamos que fose a típica inauguración baseada soamente en discursos e petiscos… organizamos unha xincana na que as familias ían facendo retos nas distintas zonas co obxectivo de que vivisen algunhas das actividades que ían facer os seus fillos e as súas fillas a partir de agora e mostrar así a nosa forma de ensinar e de facer.

Presentamos oito retos. Cada familia tiña un pasaporte para selar cada vez que superaba un reto. En cada proba había dous ou tres mestres orientando e axudando as familias. Houbo retos relacionados coa formación de usuarios, por exemplo, na zona dos contos tiñan que atopar varios libros que se lles indicaba nunha tarxeta. E na zona dos libros informativos cubrían unha ficha na que había tres preguntas das cales podían atopar a resposta nos libros desta zona. 

Na zona de robótica, xogamos cos escornabots. Había varios modelos e en cada un tiñan que programar o robot en función do xogo. Na zona dos xogos de mesa e de construción, cada familia tiña que construír unha torre dun metro coas pezas de Kapla e, na zona do escenario, realizouse un xogo de mímica.

No croma, dábaselles a elixir unha foto para o fondo que eles vían na pantalla que hai na parede. Podían coller atrezzos para disfrazarse e así representar durante uns segundos unha escena nese lugar. Mentres uns actuaban, outros facían de público.

Na sala de cine, entraban en grupos de 25 persoas aproximadamente cada 8 minutos para ver un vídeo que elaboraron as axudantas de biblioteca de sexto de educación primaria coa axuda do director, Ramón López. Neste vídeo as nosas protagonistas contan a historia da nosa biblioteca 

E na sala de radio, entraban en quendas de dúas ou tres familias para facer entrevistas. Deseñamos unhas tarxetas con posibles preguntas. Todos os materiais elaborados polo equipo da biblioteca para este evento están publicados e subidos á rede no drive do colexio 

Para chegar a esta transformación física, a evolución metodolóxica foi imprescindible.

Cando eu cheguei a este cole no ano 201,  xa se facían moitas actividades: de fomento da lectura como os contacontos ou pequenas obras de teatro, préstamos de libros etc.. Tamén traballos de investigación coas súas correspondentes exposicións, charlas informativas tanto para o alumnado coma para as familias... Pero eran actividades que se facían de forma puntual e que non se documentaban nin se compartían. 

Dous anos despois, o equipo directivo proponme coller a coordinación da biblioteca e comezamos a facer unha programación de actividades de forma sistemática. Logo de descubrir a metodoloxía baseada na aprendizaxe por proxectos que xa empregaban algúns mestres e mestras, propuxémoslle ao claustro facer un proxecto documental integrado (en diante, PDI) e empezamos a traballar de forma colaborativa e interdisciplinaria integrando as actividades nas programacións de aula. Avanzamos no deseño de programacións específicas de animación á lectura e á escritura, programas de formación de usuarios, actividades de educación informacional e, ao entrar no programa Radio na Biblio, aumentamos as actividades de alfabetización mediática e informacional. Comezamos tamén a programar máis actividades nas que participasen as familias. E para documentar, difundir e compartir os proxectos creamos o blog da biblioteca integrado na web do centro, tamén un blog por cada PDI que podedes atopar tanto no blog da biblioteca como na páxina web do colexio, a canle de RADIO V. I. —que aínda que a xente le «radio sexta», en realidade son as iniciais do noso cole: o V de Valle e o I de Inclán—  e o uso da aplicación Abalar para a comunicación coas familias.

Foi no curso 2015/16 cando levamos a cabo o primeiro PDI: Vivir tocando o mar. Tiña que ser sobre unha temática moi próxima ao noso alumnado e escollemos o mar, que o temos pegadiño ao patio do colexio. Neste proxecto montamos un acuario no corredor principal do centro, onde tivemos unha chea de caramuxos, camaróns, dúas centolas ás que alimentaba o noso conserxe con mexillóns e tivemos ata dúas cigalas, pero axiña foron papadas polas centolas… Para enchelo de auga, fixemos unha cadea humana con todo o alumnado desde o mar ata o acuario pasando dunhas mans a outras centos de garrafas e traballando en equipo.

Coa presentación dunha memoria que describía o novo modelo de biblioteca escolar que estabamos empezando a levar a cabo, conseguimos entrar no PLAMBE e ademais fomos premiados no III Concurso de Traballo por Proxectos (TPP, en diante). Isto motivounos para seguir traballando nesta mesma liña.

Parcelas do horto

Mans de terra  foi o seguinte proxecto no que o alumnado de sexto construíu un horto con oito parcelas, un para cada nivel, e hoxe en día, sete anos despois, o horto segue funcionando baixo a coordinación do equipo de actividades extraescolares e complementarias. 

Presentamos a memoria  a varios concursos e conseguimos gañar no IV Concurso de Proxecta Innovación na Coruña, ao que acudiron dous representantes do alumnado de sexto de educación primaria e dous representantes dos mestres á defensa da exposición deste proxecto.

Para o seguinte proxecto decidimos facerlle unha enquisa previa ao alumnado para saber a temática que lle gustaría investigar. Fixemos como nas eleccións electorais, votacións na biblioteca. E gañou a temática dos experimentos. Así que montamos o primeiro espazo maker ou aula creativa  e tamén entramos no programa Radio na Biblio para facer o noso primeiro laboratorio de radio.

Experimento V. I.: Ciencia e tecnoloxía, que é o título deste proxecto, foi tamén premiado no V Concurso TPP

Con tanto premio, cada vez tiñamos máis orzamento para mellorar espazos e recursos e, o máis importante, convencernos a nós mesmos e aos mestres de nova incorporación de que esta maneira de traballar funciona e dá bos resultados, así que no seguinte curso animámonos a solicitar tamén entrar no programa de Biblioteca Creativa e chegaron os primeiros escornabots e o mundo da robótica ao noso centro. 

Cociñando ovos para a xincana da xornada de portas abertas

O proxecto dese curso 2018/19 foi A que sabe o mundo?  e foi a escusa perfecta para montar a cociña. Empregamos a antiga casa do conserxe porque a biblioteca parecíanos pouco práctica para traballar con grupos enteiros e para evitar manchar os libros coas comidas. Fixéronse un montón de receitas e estudamos tamén a gastronomía de diferentes países. 

Miramos a posibilidade de ampliar a zona creativa, xa que tiñamos moitos recursos que organizar e precisabamos un espazo para o deseño e impresión 3D do noso segundo ano no programa de Biblioteca Creativa. Deste xeito, a comezos do curso seguinte e coa axuda do Concello, tiramos a parede que separaba o laboratorio da sala de audiovisuais e ampliamos a que fora a primeira sala maker.

Paseo do facho na inauguración do PDI Ardia 2020

E chegou o ano das Olimpíadas de Tokio 2020. Eu, como mestra especialista de Educación Física, á fin tiña a oportunidade de participar nun proxecto cuxos contidos ían estar totalmente relacionados coa miña área. Naceu Ardia 2020 con moita forza, o alumnado encantado cos deportes e as familias colaboraron desde o primeiro día que fixemos a xornada de portas abertas  cunha xincana por todo o cole, outra xornada para inaugurar as nosas olimpíadas  con paseo do facho polo barrio do cole, pintado de bandeiras nas camisetas para as competicións nos tempos de lecer, investigando os países que cada clase representaba etc., pero no mes de marzo chegou a covid e tivemos que aprazar as actividades presenciais, así que no seguinte curso decidimos continuar co mesmo proxecto: os grupos escolleron novos países para investigar e representar nas competicións dos tempos de lecer e puidemos organizar unha cerimonia de clausura dos nosos xogos olímpicos.

Teresa Portela, nai dunha nena do noso cole e coñecida piragüista olímpica, foi a nosa madriña e participou en todos os eventos: discurso de inauguración, discurso de clausura e apagou o peveteiro. Houbo entrega de medallas feitas coa impresora 3D, a mestra de Música preparou unha canción con todo o alumnado que lle dedicaron á nosa madriña... Desexámoslle tanta sorte que veu de volta cunha medalla olímpica e mandounos unha foto desde Tokio coa camiseta que lle regalamos do proxecto antes de marchar.

E de novo, premio!: VII Concurso de TPP.

Estabamos xa encantados cos nosos logros cando desde a asesoría de bibliotecas escolares nos propuxeron integrarnos nos centros LIA, así que, coa implicación do equipo directivo, presentamos un proxecto con posibles cambios que foi aprobado e comezamos de novo máis obras para seguir mellorando e ampliando os espazos e recursos.

AnimalArdia  foi o proxecto do curso pasado. O tema dos animais era un dos temas que sempre saía nas votacións do alumnado e o claustro decidiu levalo a cabo. Foi un proxecto no que participou, coma sempre, todo o equipo docente, mestres e especialistas colaborando para conseguir unha participación activa de todo o alumnado que reflectía o traballo en equipo de maiores e pequenos.

Este curso 2022/23 o proxecto tiña que ser sobre o cine. Era tamén unha das temáticas que saía ano tras ano nas votacións, pero que nunca se chegaba a escoller polo medo xeral do profesorado ao descoñecido, a falta de formación dos mestres en creacións audiovisuais… pero finalmente o feito de que o equipo directivo e o equipo de biblioteca investise en material audiovisual e programase cursos de formación dentro do plan dixital do centro foi motivo suficiente para convencer a todo o claustro a principios de curso para levar a cabo o proxecto ALUCINE. 

Tamén houbo unha evolución clara na forma de deseñar e organizar estes sete proxectos. Nos dous primeiros a temática foi escollida exclusivamente polo profesorado, mentres que nos seguintes se tiveron en conta as inquedanzas do alumnado porque, cando investigan algo que realmente lles provoca curiosidade, é moito máis motivador para eles.

Outro cambio que consideramos importante foi que nos dous primeiros o deseño da proposta, das actividades e das tarefas finais p realizou de forma pechada o equipo de biblioteca, mentres que a partir do terceiro deixamos o deseño e a elección das actividades de forma máis aberta a todo o claustro, facendo chuvia de ideas nas reunións mensuais do proxecto.

O que si teñen en común todos estes proxectos son as seguintes fases: elección do tema, asembleas co alumnado sobre que sabemos e que queremos saber, investigación, creación e difusión. Durante todo o proceso faise avaliación trimestral nas reunións dos ciclos e unha final que queda reflectida na memoria da biblioteca.

En cada aula realízanse asembleas nas que se lle pregunta ao alumnado que sabe e que quere saber sobre a temática escollida. Logo estas preguntas quedan recollidas ou documentadas  de forma escrita en murais ou informes e tamén poden recollerse a través de vídeos…

Na fase de investigación, o equipo de biblioteca ofrece recursos e fontes de información seleccionados segundo os subtemas escollidos polos diferentes ciclos. O alumnado acode á sala de investigación dos libros informativos para usar as diferentes fontes de información ou outras veces levan os lotes de libros prestados temporalmente ás aulas para seguir traballando en calquera outro momento. Hai diferentes formas de investigar: nos libros, cos ordenadores en Internet, a través dun xogo de busca como, por exemplo, buscar tarxetas agochadas pola biblioteca con códigos QR, escanear e ler a información. 

Investigando na biblioteca

Tamén hai un xogo que facemos todos os anos polo Día da Muller  no que buscan por todo o cole fichas informativas sobre mulleres relacionadas coa temática do PDI. E saimos ao exterior tamén a investigar no medio natural: busca de fósiles, partes da flor no xardín do patio, insectos e animaliños que habitan no patio do colexio….

Na fase de creación, cada nivel/ciclo/etapa elabora unha tarefa final que recolla a información investigada e así crea os seus propios traballos que poden ser en formato impreso (lapbook , libros colaborativos, revistas,  xogos de mesa, murais,  dixital (informes en Canva principalmente) e formato audiovisual (creación de documentais coa técnica de stopmotion,  booktrailers…).

E non podo deixar de mencionar as creacións do programa de Biblioteca Creativa: creación de chapas, modelos para escornabots, medallas coa impresora 3D…

As exposicións das tarefas finais poden ser presenciais a outros compañeiros do cole, ás familias, publicacións no blog, a través da canle de RADIO V. I. e o visionado  dos traballos audiovisuais na sala de cine.

Este ano, polo Día contra a Violencia de Xénero, todos os cursos participaron na elaboración dunha pequena película onde dramatizaron escenas sobre este tema. Logo, todos os cursos foron ver a montaxe final á sala de cine. Nesta fase de difusión é cando o alumnado toma conciencia do aprendido ao expoñelo e compartilo.

Como nos organizamos?

A principios de curso constitúense catro equipos de traballo (Biblioteca, Dinamización da Lingua Galega, TIC e Actividades Extraescolares e Complementarias) e os coordinadores de cada un reúnense para repartir responsabilidades en canto á organización das conmemoracións e celebracións 

Tamén nos primeiros días reunimos a todo o profesorado para explicarlle as normas de funcionamento da biblioteca (como facer os préstamos en Koha, o uso da biblioteca dixital Elbe.2, as instrucións para o uso e reserva do estudio de radio…). Nesta reunión, ademais, presentamos o blog da biblioteca e todos os recursos dos que dispoñemos no centro e, finalmente, eliximos a temática do novo proxecto entre todas as propostas feitas polo alumnado en xuño.

Este ano, ademais, houbo que facer un novo horario para o uso das diferentes zonas da biblioteca.

Cada grupo ten neste horario entre dúa e catro horas semanais para acudir a unha das zonas. Está colocado no taboleiro da entrada principal á biblioteca e os mestres poden reservar algunha zona que non estea ocupada nesa sesión. 

Espero que contar a miña experiencia como responsable dunha biblioteca escolar fose de axuda para moitos mestres e mestras e animo a todas as coordinadoras e responsables de bibliotecas a escribir sobre os proxectos dos vosos centros, compartir o que facedes e presentarvos a concursos que poden axudar a mellorar as vosas instalacións e, o máis importante, conseguir bos recursos e materiais novos e actualizados que motiven o alumnado a ler, informarse e aprender.