Ramón Souto Caride e Juan José Álvarez Castro

Conclusións

Desde a humildade, nós como profesores/autores desta actividade, quizais non sexamos as persoas máis axeitadas para cuantificar que obxectivos iniciais acadamos. Ao comezo, falabamos da intención de situalas/os no camiño dalgunhas mulleres, co denominador común da ferida, da agresión, da violencia. Porén, para saber se advertiron isto ou onde chega a protesta e accións que asumen, parécenos máis oportuna a idea de reproducir algunhas das súas achegas, por canto teñen de reflexión e de fresca iniciativa.

Por exemplo, na «ficha» correspondente ao filme XXY, tan centrado na realidade intersexual, velaí as respostas dun alumno ás seguintes preguntas:

Ou, se imos á unidade didáctica de Wendy e Lucy, que tan directamente aterra no desemprego dunha moza, tamén contamos con outras opinións, resultantes das cuestións:

Por outra banda, Evelyn, como espello e denuncia do tráfico de escravas sexuais, provocou as declaracións desta estudante:

Estas ideas xorden dun alumnado con gusto polo audiovisual, e coa determinación de afondar na súa formación en xeral e artística en particular.

Quizais, no seu día, o propio Edward Dmytryk viviu experiencias equivalentes. Cómprenos rescatar datos da súa vida revelados en entrevistas.

Migrante do Canadá, chegou a Hollywood en 1919. Marchou da casa aos 14 anos e pronto comezou como mozo dos recados na Paramount. Tiña que subsistir e estudar. Neste eido, a súa habelencia matemática prémiao cunha bolsa para o Instituto de Tecnoloxía de California: un ano a estudar Física e Matemáticas. Na universidade, tamén en paralelo, estudaba e traballaba como proxeccionista na Paramount, polas  noites e as fin de semana. Retrospectivamente fundamentou con brevidade aquela decisión de centrarse no cinema no canto doutros lugares: supúñao máis excitante.

Na nosa escolma procuramos entrar nas emocións das protagonistas e do público, chegar ás súas cognicións e ás súas crenzas con argumentos, coa pretensión de convertelo en peza activa da balanza igualitaria entre as persoas.

Por outra banda, de novo de Dmytryk recuperamos o espírito social de certo cinema:

Calidades dun bo director/a: en primeiro lugar, talento. Afirmaba que na universidade non se aprende a ter talento. Subliñaba un dato: só se pode aprender a técnica con relativa rapidez. E como segunda calidade distinguía un feito: saber entender a xente. As obras deben tratar entretidamente de seres humanos, dos seus sentimentos, das súas feblezas, das súas aspiracións.

Nós crémolo así e sabemos que boa parte do noso público posúe os catro requisitos sinalados: estudo, paixón, talento e sensibilidade para entender a xente, inspirándose nela, narrándoa.

Tampouco quereriamos omitir o espírito colectivo desta idea. Concibímola para un grupo de persoas que se xuntarían fronte á pantalla, preto unhas das outras, semana a semana durante dous meses. Este factor non foi casual e atopou excelentes referencias en M.ª José Díaz-Aguado, concretamente no capítulo primeiro da súa obra Del acoso escolar a la cooperación en las aulas. Cremos que ver e entender cinema en grupo nos levaba a un dos moitos datos desta eminente autora, de xeito que, na súa liña:

Decidimos situacións imaxinarias na aula, baseadas en documentos audiovisuais, nun contexto favorable para aprender o afrontamento de problemas que producirían riscos se só os traspasamos á realidade de xeito literal, como, por exemplo, o racismo ou a violencia. E con adhesión á mesma autora, advertimos que o compañeiro subministra unha oportunidade de comunicación moito máis próxima á linguaxe interna ca a que lle proporciona un adulto. Na adolescencia, a relevancia dos compañeiros na comprensión dos propios procesos psicolóxicos é enorme e falar cun deles é máis efectivo ca o debate cos adultos, para facer pular ese desenvolvemento cognitivo que produce unha maior comprensión do mundo exterior.

A «proximidade» da actividade quería, obviamente, achegar as persoas na fórmula de compañeirismo e tamén de amizade, pois, ás veces, por evidente, omitimos a importancia deste feito, reducíndoo á súa descuberta na nenez, como paso decisivo no desenvolvemento do coñecemento social. Acollémonos tamén á teoría do desenvolvemento moral de Kohlberg: seguramente o mellor xeito de influír no individuo é a través do seu grupo. Basicamente da escola á pequena democracia participativa, e de aí ata o concepto de comunidade.

Definitivamente, a violencia de xénero é un cancro poliédrico a engulir vítimas. Se a sociedade educa nos valores do respecto á integridade e á liberdade das mulleres, garantíndolles total seguridade e un pleno apoderamento que faga efectiva a igualdade entre sexos, quizais entón poidamos sedar a sombra desta memoria traumática. Todo nos obriga a unha permanente alerta que paralice os diferentes códigos, mensaxes e axentes violentos. Unha reflexión que se recoñece na valoración do filme Código descoñecido de Michael Haneke, descrita pola dramaturga, guionista e directora de cinema Yolanda García Serrano.

Esta autora destacaba deste cinema o papel do eixe cerebro-ollo-corazón para desfacer a dificultade dun tema crucial: convivir en sociedade, recoñecendo no outro un igual. As maiorías e as minorías, os proxenitores e a descendencia, ou os membros dunha parella. Convivir transcende o feito biolóxico da vida, pois contén abondosos sinais frecuentemente ignorados. Cómprenos aprender e traducir o idioma das relacións e as claves que o regulan, para non atoparnos co estoupido dunha realidade brutal.

Finalmente, quixemos expornos a eles neste ciclo por se, dalgún xeito, a nosa dispoñibilidade «psicolóxica» lles axudaba a desenvolver modelos internos positivos, na medida en que, se cadra, confiando en nós, aprendían «máis autoconfianza» e a confiar máis no mundo se se lles axuda a interpretar e expresar as súas emocións, e a estruturar con certa consistencia o seu comportamento en sociedade.

Marchamos coa sensación de, polo menos, orientar a ollada do noso alumnado a zonas escuras e letais que oxalá poidan mellorar. Grazas a elas e eles podemos concretar estas consideracións:

1. Pouco vale unha selecta escolma de cinema de autor se cae fóra dos seus intereses ou daquilo que valoran.

2. Os nosos argumentos puxémolos en pantalla. A personalidade adolescente cuestiona activamente a autoridade que non argumenta.

3. Preferimos un cinema realista que se interna nos principios da «socialización» e do «rol da muller», nas teses da psicoloxía social. En cada obra a audiencia advirte como pensa, sente e actúa en sociedade cada unha destas vidas (socialización). Á súa vez, poden identificar o rol que delas espera cadansúa sociedade, segundo a posición que ocupan nelas. Por exemplo, Li Mei rebélase contra o machismo da súa nai ou padece a violencia dun sistema laboral que a converte en recambio nun sistema de produción exclusivamente eficientista. Wendy non se rende a un mundo sen oportunidades, pagándoo con medos e grandes renuncias. Evelyn remóvese soa contra a arañeira que a reduciu a mercadoría sexual. Suchitra busca apoio en Zana para saír da ameaza dunha prostitución inminente. Álex aspira a existir sen o couto da intolerancia co diferente e loita afastándose do rol de muller limitado ao sexo biolóxico. Finalmente ven como as mulleres da Raia asumiron a dureza dun traballo arriscado e sen a xusta homenaxe que lles estaba a negar o paso do tempo.

4. Non é doado atopar oco na «cultura propiamente adolescente» (teñen a súa música, as súas revistas, visitan determinadas webs e videoxogos abofé, seguen as súas propias series…). Os educadores respectuosos con este mundo poderán visitalo se ofrecen experiencias que tamén lles axuden a constituír os seus xeitos de pensar, de sentir e de actuar, pero desde o modelo da mutualidade (Schaffer, 1989), ou sexa, tamén eles imporán orde a este feixe de estímulos co que aparezamos.

5. É básico dar feito grupo ao abeiro dunha actividade práctica, no noso caso unha especie de cinema club, entendido como grupo de afiliación, xa que se integran nel inscribíndose, por vontade propia e para satisfacer positivas aspiracións sociopersoais (facer amigos, aprender dos demais, o «lecer aumentado» en grupo, medrar cos coloquios posproxección: persoas importantes para el/ela subminístranlle datos, socialízanse socializando as súas opinións…). Obviamente este grupo de afiliación abastécese dun par de axentes educativos e dos grupos de pares de estrutura máis reducida, con símbolos propios e, por definición, con intereses curtopracistas (González Almagro).

6. É bo que xere pandas que lle dean a seguridade dunha identidade temporal, mentres están a separarse da familia e á espreita de construír un senso coherente de si mesmos (Brown, 1990).

7. Cómprenos salientar a importancia da alternancia/sucesión de roles na adolescencia. Evolutivamente están chamados aos roles descontinuos (de remate abrupto entre estadios, para esquecer o aprendido) e mesmo a ensaiar papeis incongruentes (como, por exemplo, querer liderar algo que gusta pouco). Camiños inevitables que se observan tamén na pantalla: para identificarse ou para tomar novas posicións...

8. É preciso que vexan neste tipo de ciclos algo divertido ou de certo entretemento. E se estamos a falar da construción da súa identidade, quererán, ademais, ideais do que significa ser muller, home e persoa. Todos temos ansia de ser identitariamente sólidos.

9.Convén asegurarlles mensaxes que os estimulen intensa e innovadoramente.

10. Merecen unha dose de escapismo das súas preocupacións, sen divismos e da man de heroínas cotiás.