Se o home fracasa en conciliar a xustiza e a liberdade, fracasa en todo.
Albert Camus
 

Amigos e amigas:

Un novo mes de xuño e un novo número de EDUGA, xa o 73, do que esta dirección se sente especialmente satisfeita, pois o notable número de artigos que, de forma entusiasta e xenerosa nos proporcionaron os docentes de todos os niveis educativos de Galicia, amosa tanta dedicación ao noso nobre oficio como espírito de innovación fronte a toda rutina e a toda inercia e recreo polo xa conseguido. O lector poderá comprobar aquí a paixón por logros e perspectivas sobre o ensino que demostra que o profesorado galego emprende permanentemente en busca de novos métodos e novas propostas. Traballar sobre o xa logrado e buscar novas vías de chegar ao alumnado con sentido práctico, oportunidade e orixinalidade sempre foi unha boa idea.

Por iso, hoxe gustaríame falarlles dun espírito libre, tan difícil de encadrar que nunca conseguiu satisfacer totalmente a facción ningunha. Moitos oirían falar del, chamábase Sir Isaiah Berlin, filósofo político, letón de nacemento e británico de adopción.

Algúns acusaban a súa obra de dispersa, case diletante, pero o certo é que o vello profesor de Oxford conseguiu, antes ou despois, emendarlle a plana a todos os seus opoñentes. As razóns? O seu desprezo radical ao monismo, á defensa partidista dun corpo xeral de doutrina considerada perenne, certa e inalterable. Abondoulle sufrir o stalinismo durante a súa época xuvenil para comprender moi pronto cara a que lúgubres calellas do espírito conduce o pensamento totalitario. Pronto comprendeu Berlin que non todo é tan sinxelo. Facéndose eco do célebre aforismo do poeta grego Arquíloco, logo trasladado a nós por Erasmo: “A raposa coñece moitas cousas; o ourizo coñece unha soa gran cousa”. Dedicou boa parte do seu esforzo intelectual a desentrañar os dificultades dunha polaridade metodolóxica: o pluralismo (a raposa) e o monismo (o ourizo). Pois ben, foi a súa consideración do liberalismo optimista clásico de Smith ou Mill como un monismo máis: “Felices os que viven baixo unha disciplina que aceptan sen facer preguntas, os que obedecen espontaneamente as ordes de dirixentes, espirituais ou temporais, cuxa palabra aceptan sen vacilación coma unha lei inquebrantable”, o que realmente enfureceu os seus colegas de pensamento e profesión, que non podían tolerar as súas afirmacións cheas de intensa humanidade. 

Dito doutra maneira, para Isaiah Berlin, a liberdade é un valor, pero non o único. Así, podía afirmar: “Dise, moi plausiblemente, que se un home é tan pobre que non pode permitirse algo respecto do cal non hai ningún impedimento legal —unha barra de pan, unha viaxe arredor do mundo ou o  recurso aos tribunais—, el ten tan pouca liberdade para obtelo como se a lei llo impedise.” Ou, máis brevemente: “Como dixo un escritor radical ruso do século XIX, hai situacións nas que as botas son superiores ás obras de Shakespeare”.

Pero cando realmente levantou unha verdadeira fumareda na anquilosada academia foi ao manifestarse como decidido admirador de Franklin D. Roosevelt e o seu New Deal, unha verdadeira herexía para os pensadores non keynesianos, como podía aceptarse semellante intervencionismo estatal?, “si, pero funcionou” gustaba de responder Isaiah Berlín. É aí a súa contribución á historia do pensamento; probemos isto e o outro e apliquemos o que funcione, á fin, algo que xa experimentara con éxito Newton no caso da física. A táctica da raposa, esa especie de darwinismo social, é, parece, o que nos permite manternos mal que ben sobre este vello planeta. Antes o que funciona ca a doutrina habería que dicir; non é mal ensino, aínda que sempre permanezamos cativos da nosa propia e entrañable fraxilidade.

Juan Granados
Director da Revista Galega do Ensino, EDUGA