Begoña Iglesias Cao

bicao@live.com
  
María C. Sánchez Manteiga

carmen.manteiga@edu.xunta.es

Profesoras no IES de Curtis e membros do equipo de biblioteca

A tarefa, desde o ano 2008, do grupo de profesores que integramos o equipo de biblioteca do IES de Curtis, é buscar a máxima rendibilidade educativa deste espazo para o noso alumnado: á parte do beneficio de poder traballar nun lugar agradable, das ferramentas tecnolóxicas e dos materiais de manexo na sala e de empréstito, ofrécenselle cada ano actividades que buscan a mellora da súa capacidade comunicativa (obradoiros, concursos de investigación, contacto directo con persoeiros relevantes da cultura…). Neste marco naceu a experiencia didáctica E ti, sabes ler… publicidade? Na complexa sociedade do século XXI, os conceptos de lectura e de lector desbordan as definicións tradicionais, dado que xa non só se le en formato papel e nas mensaxes, a miúdo, combínanse, de xeito máis ou menos complexo, códigos de índole diversa. Os nosos alumnos, e nós mesmos, non só lemos textos convencionais, novelas, prensa… A diario vemos e temos que interpretar, por exemplo, mensaxes publicitarias, en moitos casos auténticas xoias da argumentación pola súa calidade estética e técnica. Estamos preparados para descifralas con rigor? Preparamos o noso alumnado para facelo?

Cunha metodoloxía baseada na aprendizaxe construtiva, no traballo colaborativo, no intercambio de ideas e na creación de opinións críticas fundamentadas, creouse e foi medrando este obradoiro de lectura de textos argumentativos publicitarios. Coa súa posta en práctica trabállase a mellora non só da competencia lingüística, senón tamén das habelencias para aprender a aprender, para desenvolverse con autonomía e para interactuar con éxito nas diferentes situacións comunicativas da vida cotiá. O segmento de alumnado para o que está pensado inicialmente este proxecto é o correspondente á etapa da ESO; en realidade, o obradoiro ponse en práctica no primeiro curso desta etapa, ao longo dunha semana de marzo (inténtase que sexa ao redor do Día dos Dereitos do Consumidor) e durante un mínimo de dúas sesións consecutivas: o alumnado, en grupos non superiores a 15 membros, traballa baixo as nosas directrices no espazo de audiovisuais da biblioteca. Esta fase inicial pode ter continuidade na aula en días seguintes. No resto dos cursos o obradoiro pódese poñer en práctica nas titorías e nas clases de calquera das linguas do currículo. Mesmo ten utilidade en bacharelato, á hora de tratar os contidos relacionados coa argumentación ou coas técnicas de márketing (linguas, Economía…)

A primeira fase do noso proxecto esixiu a creación dun material de entidade teórica e formativa para o alumnado, no que se recollesen, de forma clara, sinxela e atractiva, aqueles aspectos nos que debían reparar para ler con acerto e de xeito global un anuncio en soporte papel ou audiovisual. A interdisciplinariedade do equipo de biblioteca permitiunos elaborar dúas ferramentas de traballo realmente funcionais para a decodificación e interpretación das mensaxes publicitarias:

• Unha presentación onde se explican, de xeito básico, os compoñentes temáticos e formais que resultan significativos en calquera anuncio: valores cromáticos, planos, angulación, temática, estereotipos… Pódese acceder a ela través da seguinte ligazón: http://sarmientobiblioteca.blogspot.com.es/p/obradoiro-de-publicidade-videos.htm

• Unha ficha de análise que lle servise ao alumnado de guía para elaborar un texto expositivo-argumentativo (oral ou escrito, a gusto do profesorado) que recollese a lectura e a interpretación do anuncio seleccionado. A información que nela se demanda refírese aos aspectos seguintes: produto publicitado e potenciais compradores, localización do slogan e comentario deste, análise de personaxes (trazos físicos, sentimentos, status social e acción que desempeñan), concreción de espazos (abertos, pechados, familiares, laborais, rurais, urbanos…),  lectura de imaxes (cores, planos, angulacións…), significado da música, temática, presenza de estereotipos e interpretación crítica da mensaxe. Pódese descargar na seguinte ligazón: https://www.dropbox.com/s/waw79was4n3z5n3/2.%20FICHA%20DE%20AN%C3%81LISE.pdf

Unha vez creadas estas dúas ferramentas, comezamos a seleccionar entre a publicidade actual unha serie de anuncios construídos arredor de diferentes produtos e con distinta temática. A tarefa de análise empezou con mensaxes en soporte papel, con imaxe única e estática, pois habitualmente a súa lectura é máis sinxela e permite que o alumnado se vaia familiarizando coa dinámica de traballo. Macdonalds ofrece bos exemplos para introducirnos no tema. Nunha segunda fase, abordouse xa a visión de anuncios en formato audiovisual, previamente descargados de Youtube: Coca-cola, iPad Air, Tuenti para móbil, Axe, Acierto.com... Para traballar na biblioteca ou nunha aula, proxéctase o anuncio co canón dúas veces ao comezo da sesión e logo vanse analizando secuencias, detendo a imaxe tantas veces como sexa preciso. A parte máis complexa é, como cabe esperar, a conclusión final, onde o alumnado debe expoñer e argumentar sobre as virtudes e defectos de cada mensaxe publicitaria, valorando a súa efectividade e o uso de medios para conseguir vender o produto publicitado. Na seguinte ligazón pódese consultar o resultado ao que se chegou con cada tarefa de interpretación dos anuncios que se acaban de citar: https://www.dropbox.com/s/oz9fz8pzenofbwd/4.%20AN%C3%81LISE%20CONXUNTA%20DE%20ANUNCIOS.pdf

Cómpre dicir que, ano tras ano, imos perfeccionando e actualizando materiais, a través do noso traballo interdisciplinar de biblioteca e mediante o desenvolvemento de grupos de traballo (A integración dos departamentos didácticos na dinamización da biblioteca escolar —curso 2010/11— e Ver para aprender desde a biblioteca —curso 2011/12—) e seminarios permanentes (neste mesmo curso, A publicidade e o tratamento integrado de linguas). Nese sentido, estamos, neste curso, actualizando a presentación inicial con novas imaxes e incorporando publicidade recente: os anuncios de Mercedes Benz con David Muñoz e con Maribel Verdú vs. anuncio do Seat Ibiza (2015), novas mensaxes de Pizza Tarradellas, de Macdonals, de Barbie e de Coca-Cola, para mozos, por un lado, e para familias non convencionais, polo outro. Engádese, como novidade, o manexo de anuncios en diferentes linguas, coa finalidade de ampliar a utilidade dos materiais, aproveitables, así, para mellorar a competencia do alumnado en linguas diferentes ás cooficiais. Proximamente, aparecerán estes novos materiais no blog da nosa biblioteca para que sexan de utilidade para quen os queira consultar.


A valoración da actividade é altamente positiva: o alumnado, en xeral, móstrase moi receptivo ante esta proposta que o fai medrar como lector. Cremos que a boa acollida do proxecto e os seus resultados aceptables se deben ás seguintes razóns: rompe coa dinámica de traballo convencional, ofrece contidos moi actuais, próximos á realidade cotiá e, fundamentalmente, manexa unha canle moi apreciada polos mozos: a audiovisual. Por outra parte, o traballo en gran grupo, dirixido polo profesor, facilita a participación oral de todos e a interacción comunicativa, máis fluída por saírse das canles da clase tradicional. Finalmente, a utilidade inmediata da tarefa (o alumnado sérvese destes coñecementos na súa actividade extraacadémica, cando vai pola rúa, cando ve a televisión…) contribúe de xeito importante ao seu éxito.

Cómpre subliñar que a posta en práctica deste proxecto nos confirmou o descoñecemento inicial dos mozos e mozas cara á lectura do contido connotativo e subliminal das mensaxes que a gran velocidade pasan ante os seus ollos día a día: están máis acostumados a ver ca a observar, a ler superficialmente ca a reflexionar sobre as polisemias e connotacións que subxacen baixo a imaxe e o enunciado literal. De aí naceu a nosa idea de formar lectores do século XXI, lectores curiosos, reflexivos, críticos… Está claro que nesta nova sociedade os profesores de linguas deben renovar as súas técnicas e ampliar o campo de traballo (cómpre preparar cidadáns que investiguen, que saiban ler entre liñas, que pensen, que expoñan, que relacionen e extrapolen ideas, que argumenten…), pero non deben percorrer sós ese camiño, cada vez máis interdisciplinar, onde se fan precisos coñecementos musicais, plásticos, cinematográficos, históricos…
Xa para rematar, queda só apuntar que a nosa tarefa non toca fin co curso: cada ano vai medrando, enriquecéndose e actualizándose, como non podía ser doutra maneira. Aínda que require un esforzo creativo, crítico e organizativo considerable, pensamos que a actividade de análise publicitaria é recomendable para todos aqueles docentes que consideren a actualidade como un ineludible campo de traballo e a formación de lectores críticos como un fin básico do sistema educativo no que traballamos.