Artigo de Juan José de HARO no seu Blog: EDUCATIVA

http://jjdeharo.blogspot.com.es/2008/11/la-redes-sociales-en-educacin.html

As redes sociais na Educación

O concepto de rede social, segundo lemos en Wikipedia, é:

“Unha rede social é unha estrutura social que se pode representar en forma dun ou varios grafos no cal os nodos representan individuos (ás veces denominados actores) e as arestas relacións entre eles. As relacións poden ser de distinto tipo, como intercambios financeiros, amizade, relacións sexuais, ou rutas aéreas. Tamén é o medio de interacción de distintas persoas por exemplo xogos en liña, chats, foros, spaces, ...”

Creo que a ninguén se lle escapa que a estrutura social educativa adáptase perfectamente a este concepto. Onde os nodos están formados por profesores e alumnos e as arestas por relacións educativas, como poden ser os cursos impartidos, titorías, grupos de traballo interdisciplinar,... Tal como xa comentei noutro artigo sobre Educación 2.0, a aula é en si unha pequena sociedade formada polo profesor e os seus alumnos. Sendo, xa que logo, un lugar idóneo para a colaboración e o traballo conxunto.

O primeiro que sorprende cando se busca información sobre a aplicación das redes sociais en educación é a absoluta falta desta. Moitos profesores están xa en redes sociais, pero polo visto, son case inexistentes os que as levaron ata a aula. Neste artigo quero presentar as características da redes sociais e as súas posibilidades para a educación. Deixamos para outro traballo exemplos máis concretos sobre a súa aplicación.

Quen use Facebook, ou unha rede de características similares, só unha ou dúas veces é probable que se levou a impresión de que estas redes sociais son bastante inútiles e que non permiten facer nada en particular, polo menos, algo que sexa produtivo. Con todo os beneficios das redes sociais non son inmediatos (como o poden ser outras aplicacións de tipo 2.0). Aquel que haxa ter un pouco de constancia comprobaría que é un medio excelente para manter e seguir a pista ás persoas que teñamos definidas como as nosas amizades. Sexan realmente amigos ou persoas das que nos interesa estar informados, por exemplo, por motivos laborais. Si en algo destacan de forma excelente as redes sociais é xustamente na súa incrible capacidade para manter en contacto acodes. Segundo o meu punto de vista, moito máis que as listas de correo, os foros de discusión, blogs ou calquera outro sistema. Xunto á información que vemos habitualmente dos nosos contactos mestúrase outra de carácter persoal e informal que proporciona unha visión moi diferente á que estamos afeitos percibir das persoas coas que non convivimos a diario.

Redes sociais en educación

No ámbito educativo a capacidade para manter en contacto un grupo numeroso de persoas é a primeira característica da cal podemos aproveitarnos. Cando o profesor non actúa só no uso de tecnoloxías a través de Internet, xa que outros profesores tamén o fan, ou aínda estando só, dispón dun elevado número de alumnos (por exemplo, máis de 150), a dispersión nas fontes de información de profesores e alumnos pode dificultar a eficacia da tarefa educativa, xa que ambos colectivos vense obrigados a visitar un gran número de recursos (blogs, wikis, ...) que son independentes entre si. Realmente leste foi un dos escollos importantes que apuntei ao uso de blogs nun dos meus primeiros artigos titulado Edublogs, un medio pouco apropiado? Alí alertaba sobre o caos que podía producirse si utilizábase o blog como medio xeneralizado no ensino, debido á multiplicidade de materias, profesores e alumnos que conviven xuntos nun mesmo centro educativo.

As redes sociais, moi especialmente algunhas como Ning ou Elgg, permiten unha xestión moi eficiente cando hai implicado un gran número de alumnos e profesores. É máis, canto maior sexa o número de membros dunha rede social, maior será a súa produtividade. Unha rede social con 500 membros será moito máis efectiva que una con 100. Creo que por baixo de 100 alumnos as redes sociais perden a súa eficacia e non merece a pena a súa utilización.

O atractivo das relacións sociais

A contorna e as condicións de traballo condicionan totalmente o rendemento no mesmo. As redes sociais teñen un enorme atractivo no aspecto persoal e de relación por parte do que as usa. Por este motivo, canto maior sexa o número dos participantes máis atracción xera nos alumnos ao poder estar en contacto directo cos seus profesores, os seus amigos e compañeiros doutros cursos aos que quizais coñezan de vista pero cos que non falou nunca. Isto permite crear un ambiente de traballo favorable que é un dos motivos directos do éxito das redes sociais.

As redes sociais teñen o innegable valor de achegar a aprendizaxe informal e o formal. Xa que permiten ao alumno expresarse por si mesmo, entaboar relacións con outros, así como atender ás esixencias propias da súa educación.

Sería un auténtico erro que un centro ou grupo de profesores decidisen traballar con redes sociais e limitasen a posibilidade de que os alumnos modifiquen ao seu gusto a súa propia páxina persoal, suban fotos, vídeos ou música, por exemplo. Hai que ter presente que a rede social basea o seu éxito na capacidade que ten de transmitir o persoal ante os outros. Algo que adquire especial relevancia entre os adolescentes. Que os outros me coñezan a través do que eu fago e eu a eles polo que fan. Pero deixar liberdade aos alumnos para que establezan as súas relacións a través da nosa rede implica tamén ensinarlles a coñecer onde están os seus límites e a respectar ao centro educativo, o colectivo de profesores e aos propios compañeiros. A rede social é un medio excelente para aprender este tipo de cousas e aínda que só fose por isto xa merecería a pena o seu uso.

O traballo de clase nas redes sociais

Melloras na comunicación

Dispoñer nun só espazo 100 ó 200 dos propios alumnos, xunto a outros aos que nin sequera coñecemos, lonxe de ser algo caótico ou un impedimento convértese nunha auténtica vantaxe. Os buscadores das redes permiten localizar unha persoa ou un colectivo en escasos segundos, igualmente os grupos internos da rede poden agrupar a toda unha clase nun único espazo. A comunicación directa co alumno transfórmase en algo moi sinxelo, ben de forma pública a través do seu "muro" (mensaxes que podemos deixar na súa páxina persoal), mediante mensaxes privadas de correo electrónico interno ou mediante mensaxes enviadas a todos os membros dun grupo. O mesmo aplícase aos alumnos, xa que poden contactar con calquera dos seus profesores e compañeiros de forma directa. Así pois, a rede social ten un efecto directo en mellóraa da comunicación persoal alumno-profesor.

Grupos de traballo

A posibilidade de crear tantos grupos de alumnos como se desexe facilita a coordinación, o contacto entre uns e outros, a colaboración, o compartir materiais e a creación de produtos digitales. Tanto alumnos como profesores poden crear grupos que poden ser abertos a todos ou pechados, a estes últimos accédese por invitación. O sistema para pertencer ao grupo así como a moderación na creación dos grupos é configurable segundo as necesidades do momento.

Algunhas suxestións para os grupos poden ser, por exemplo:

•  Grupos de clase para titoría, onde o titor dea avisos relacionados coa mesma ou se establezan diálogos sobre os temas que se consideren oportunos.
• Grupos para materias concretas, onde o profesor poña os deberes, o blog da súa clase (que pode ser externo ou interno á rede), as notas dos exames ou os alumnos fagan preguntas sobre a materia.
• Pódense facer grupos duns poucos alumnos, para que estean en contacto mentres realizan traballos temporais nalgunha materia.

Obxectos da rede social

Por obxectos entendemos os produtos digitales que se poden xerar mediante a rede social. Os usuarios da rede social dispoñen de mecanismos para crear os seus propios obxectos. Estes adoitan ser en forma de texto puro (mensaxes, comentarios a outros obxectos, foros de discusión, etc), imaxes, sons, blogs, obxectos incrustados (documentos, presentacións, etc.), arquivos adjuntos, etc. Nun artigo posterior detallaranse os obxectos que se poden crear a través da rede social de Ning.

Aínda que os produtos digitales da propia rede son limitados, a capacidade de incrustar obxectos externos fai que na práctica a súa versatilidad sexa moi elevada. Cando se suscita utilizar a rede social para determinadas actividades é posible que haxa que utilizar servizos externos que poden ser referenciados a través da rede, quedando esta como centro de encontro, coordinación e referencia exterior.

Control da rede e Privacidade

As redes son perfectamente controlables por parte dos administradores das mesmas. Estes poden eliminar tanto o contido non apropiado da mesma como bloquear aos usuarios que estean dando problemas. O traballo con menores de idade obriga a traballar con redes pechadas para evitar a difusión dos seus nomes ou outros datos que permitan a súa identificación, como pode ser a fotografía do seu perfil.

Non só para os alumnos

Centreime nos alumnos, pero as redes sociais poden ter unha innegable utilidade entre os propios profesores (creando a súa rede separadamente) para traballar entre os Departamentos, profesores dunha mesma materia nun nivel determinado, para emitir información por parte da Dirección do centro, coordinación ... . O que sen dúbida pode facilitar as comunicacións internas así como a eficacia na coordinación, o traballo entre profesores e os lazos de unión entre eles.

Facer unha rede social para pais pode ser un medio moi eficaz de entrar en contacto con eles. Ademais de que, moi probablemente, aumente a implicación dos pais para coa educación dos seus fillos.

Que rede social utilizar?

A miña experiencia con redes limítase a 3 delas: Facebook, Elgg e Ning.

Facebook forma unha comunidade aberta onde hai demasiado ruído proveniente do exterior aínda que algúns, como a UOC, optaron por esta rede. Ademais, os mecanismos de control son moi débiles. O feito de que parte dos perfís sexan visibles a todos por defecto (aínda que logo pódese limitar) fai impracticable o seu uso con menores.

Elgg é unha rede creada especificamente para a educación. No entanto, necesita un servidor propio, o que, polo menos no noso caso, serviu para descartala.

Ning ofrece redes sociais de forma gratuita (xa non é gratuita) que poden ser pechadas ao exterior. Ademais, para a educación con alumnos de 12 a 18 anos elimina a publicidade de Google si pídeselles directamente (tal como fai Wikispaces para os seus wikis). Ten outras vantaxes como é a posibilidade de tradución a outros idiomas e a modificación dos textos da rede, polo que esta pode ser personalizada segundo as necesidades particulares. Nun artigo posterior detallarase a funcionalidad e características de Ning.

En resumo

• Podemos citar algúns dos beneficios que nos pode aportar unha rede social creada para traballar cos alumnos:
• Permite centralizar nun único sitio todas as actividades docentes, profesores e alumnos dun centro educativo.
• Aumento do sentimento de comunidade educativa para alumnos e profesores debido ao efecto de proximidade que producen as redes sociais.
•  Mellora do ambiente de traballo ao permitir ao alumno crear os seus propios obxectos de interese, así como os propios do traballo que require a educación.
• Aumento na fluidez e facilidade da comunicación entre profesores e alumnos.
• Incremento da eficacia do uso práctico das TIC, ao actuar a rede como un medio de aglutinación de persoas, recursos e actividades. Sobre todo cando se utilizan as TIC de forma xeneralizada e masiva no centro educativo.
• Facilita a coordinación e traballo de diversos grupos de aprendizaxe (clase, materia, grupo de alumnos dunha materia, ...) mediante a creación dos grupos apropiados.
• Aprendizaxe do comportamento social básico por parte dos alumnos: que podo dicir, que podo facer, ata onde podo chegar, ...