Chelo Gundín
Profesora de Lingua Galega no IES de Mugardos e coordinadora durante cinco cursos do club de lectura A Boca do Lobo
chelogundin@edu.xunta.es

Traballo nun centro no que se detectan importantes deficiencias de comprensión lectora, así como falta de estímulos culturais en moitas familias. Esta foi unha das razóns que fixo nacer o noso club de lectura. No primeiro ano arrincou con só cinco alumnos. Logo incorporaríanse profesores, persoal non docente, familiares e veciños. Despois de cinco anos, toca facer algo así como un balance do máis aproveitable que fixemos.

Lembro unha sección dunha revista que lía cando era adolescente titulada “Que sería da miña vida se…?”. A preguntiña non acae nada mal neste contexto, transformada en “Que perdería se… non puxese a andar o club de lectura A Boca do Lobo no IES de Mugardos?”.

Pois perdería nada menos que algunhas cousas esenciais como:

• 1) O coñecemento no eido persoal de moitos alumnos do centro. Sen unha actividade deste tipo fóra do horario lectivo, rapaces de diferentes niveis posiblemente nunca falarían.
• 2) A realidade do que (non) len os rapaces. E escríboo así porque no noso club respectábase aquel fundamental dereito a non ler do que falaba Pennac. Sei dalgún alumno veterano do club que non remataba nunca os libros, pero nunca se lle vetou vir ás xuntanzas porque alí dicíanse cousas que lle viría ben escoitar.
• 3) As respostas asombrosas que dan os rapaces (como persoas, non como alumnos) a preguntas como “Que nos quitou a nós a Guerra Civil?”. E é que, como xa sabemos, hai moito que os rapaces teñen por dicir e non poden contar nas clases.
• 4) A boa relación coa Dirección e coa ANPA. No IES de Mugardos, os dous compañeiros que pasaron polo cargo de director nestes anos foron membros fundacionais do club, así como tamén as nais que logo crearían o tan necesario banco de libros de texto.
• 5) O acceso a materiais, experiencias doutros centros e contacto directo coas “autoridades” da lectura que nos facilitan desde a Asesoría de Bibliotecas Escolares… E o que nos felicitan alí polo noso traballo, que non é cousa miúda!
• 6) As actividades con clubs doutros centros, que sempre resultan sorprendentes, divertidas e entrañables (non é casualidade, xa que as persoas que nos “apuntamos” a estas cousas somos xente encantadora, verdade?).
• 7) O pouco que rende o tempo cando todos estamos facendo algo porque nos peta e nos dá a gana. Incluso nas mañás dos sábados, cando iamos de librerías (cada ano a unha cidade diferente).
• 8) O altruísmo que espertamos nos rapaces, visible en que nesa única ocasión anual de poder escoller o libro que querían para a biblioteca do centro non sempre elixían a obra que lles apetecía a eles, senón que pensaban no que lle gustaría á súa nai ou á compañeira con adaptacións curriculares.
• 9) O coñecemento de cerca do que é un escritor. Escollemos a Eduardo Estévez para impartir un obradoiro e atinamos plenamente. Podedes ver algunhas producións dos asistentes no noso blog: bibliomugardos.
• 10) O coñecemento directo das nosas cidades, das súas librerías e dos libreiros. E aquí quería chegar. Porque nunca adiviñariades todo o que vin e escoitei nestes máxicos lugares.

A nosa actividade identitaria chámase De librerías por… Con ela procuramos que esta rapazada dun precioso curruncho de Ferrolterra coñeza un pouco mellor o resto de Galicia e as súas mellores xentes, as que len e viven cos libros. Nestes anos paseamos fachendosos os nosos clubs por Ferrol, A Coruña, Santiago de Compostela, Lugo, Pontevedra e Betanzos.

Antes da visita adoitabamos avisar as librerías de que tal día chegaría unha horda de máis de vinte persoas, que non se asustasen, que nada perigaba: só eramos un club de lectura. E eles, como bos galegos incrédulos, contestaban: “En sábado?”. Pois si, en sábado, porque así podiamos ir todos, incluídas as nais e a nosa conserxe.

O primeiro ano, lembro que fun soa a Ferrol con cinco rapaces. Expliqueilles as características elementais da cidade conforme iamos andando e vendo. E despois dun chocolate con churros, visitamos tres librerías: Sargadelos, Librería do Campus (lamentablemente desaparecida) e Cantón 4. En cada lugar explicábannos por que montaran ese negocio (e non outro), que tipo de actividades facían (na do Campus funcionaba tamén daquela un club de lectura), como era o seu público… Logo cada un escollía o que mercar (un ou dous exemplares, en función do prezo) e explicaba por que o quería. Teriades que ver o que se pararon na prudente escolla. E tamén o contentos que marcharon cos marcapáxinas e bolsas que lles regalaron.

O segundo ano xa viñeron algúns pais e nais e outros compañeiros. Primeiro recuncamos en Ferrol (en Biblos, que acababa de abrir, e na veterana Central Librera), pero tamén fomos á Coruña. Visitamos o que hoxe é Afundación, unha chocolatería (que xa se converteu nun clásico destas saídas) e tres librerías moi diferentes: Nova Colón, Alita Comics e FNAC, nesta orde. A razón pola cal deixamos esta para o final é evidente: tratábase de que valorasen a diferenza no trato persoal entre os lugares pequenos e a gran superficie. Aínda que chegamos por sorpresa, na Nova Colón tratáronnos de marabilla e explicáronnos todo o que facían alí: desde a montaxe dos seus artísticos escaparates ata as presentacións de libros. Logo a descuberta dun establecemento especializado na banda deseñada deixou coa boca aberta a máis dunha (que tampouco sabía da existencia do evento Viñetas desde o Atlántico). Obxectivo conseguido! Todos quedaron cos sitios pequenos para saber onde volver cando foran á Coruña coa súa familia. E concluíron que a FNAC estaba ben para visitar e mercar outras cousas (películas, por exemplo), pero como librería resultoulles demasiado fría.

O terceiro ano fomos a Santiago de Compostela. Non puideron vir as nais porque axustamos a data cun compañeiro de Arte que sempre quería levar os seus alumnos ver a catedral, pero nunca podía porque eran demasiado poucos. Desta volta demos dous pasiños máis: por unha banda, renunciar a ver varias librerías para poder visitar outros espazos (a Biblioteca Pública Ánxel Casal, na que os ollos se abriron como pratos) e a biblioteca da Facultade de Historia (que os deixou sen fala, que xa é dicir) e, por outra, levar un tríptico con textos escollidos para ler en voz alta no medio da rúa. Fixémolo diante da Libraría Couceiro, onde nos explicaron un pouco de todo: a súa xenuína historia, o traballo da encadernación… Puxémoslle o punto lúdico cun xogo de pistas para facer ben a dixestión percorrendo a cidade vella. Colleron na man –por primeira vez para moitos– un plano para non perderse. E non preguntaron cal era o premio (insólito!). Uns correron sen saber moi ben por onde ían comezar; outras procuraron unha oficina de turismo para que lles resolvesen a papeleta das preguntas “teóricas”. Para que logo digan que ler non estimula outras capacidades!

O cuarto ano decidimos ir a Lugo e, novamente, “ler a cidade” antes de meternos nas librerías. Previamente puxerámonos en contacto co Museo Provincial para poder participar nunha desas rutas literarias, que requiría a lectura dos Contos do Museo. Os relatos son marabillosos e foi moi interesante a experiencia de coñecer “literariamente” un museo. Logo lemos a Pimentel baixo a chuvia, paseamos pola muralla e visitamos a Librería Trama. Non puideramos escoller mellor: un libreiro mentireiro tíñanos preparada unha sorpresa. Cando nos estaba ensinando o andar superior, convidounos a pasar a un cuarto do que saía unha voz. Explicounos que alguén estaba ensaiando unha contada para a tarde. Entramos moi silandeiros e fomos sentando nas cadeiras baleiras, que eran todas. Aquel home estaba contando unha historia para ninguén! El non interrompeu o seu discurso, saudounos coa cabeza e nós quedamos engaiolados por aquela historia que colleramos xa empezada (como quen chega tarde ao cine). Máis tarde saberiamos que a historia era E que podo facer eu? e o home era o seu autor, José Campanari. Non se trataba de ningún ensaio: era unha posta en escena en exclusiva para nós, porque a presentación daquel libro xa tivera lugar a tarde anterior. Sentímonos moito máis que importantes: esperados e queridos. Pero foi impresionante descubrir que eramos o primeiro club de lectura que os visitaba (nós, de Mugardos, en Lugo!). Nas xornadas dos clubs de lectura dese ano eu comentei esta experiencia como altamente recomendable, así que oxalá a estas alturas sexa unha práctica estendida. Pero, por se acaso non me fixestes caso á primeira (cousa á que estou ben afeita), aquí estou relatándovos isto para que vos emocionedes e sigades os nosos pasos.

O quinto ano, como agasallo de aniversario, visitamos o Salón do Libro de Pontevedra. Non puidemos ir todos os que somos (aqueles cinco do primeiro ano agora eran trinta e tantos), pero os que fomos quedamos abraiados, tanto pola artística concepción do evento coma polo magnífico traballo dos centros educativos. Ademais tiñamos incluída unha visita guiada pola cidade cun guía de excepción, un auténtico mestre no de ensinar divertindo. Despois visitamos a Librería Paz (tradicional, un negocio familiar cun fondo impresionante) e Cronopios (máis moderna). A xornada rematou cunha breve visita ao Museo de Pontevedra, onde vimos de cerca de obra de Castelao e nos impresionaron os seus cegos inquietantes.

Tamén neste último ano visitamos Betanzos coas nais do club. O ano anterior descubriramos con elas o Museo do Humor de Fene. E o anterior máis o Museo de Historia Natural de Ferrol. Nesta ocasión, tras o faladoiro-café, descubrimos a librería Biblos e a Tucho Calvo, que nos marabillou coas súas lembranzas como xornalista, co seu anecdotario como escritor, coa súa experiencia como “promotor cultural” e coa incrible cantidade e variedade de actividades que alí organizan: desde cursos de maxia para todas as idades ata un obradoiro de lectura radiofónica. De ver para crer.

E por todas estas razóns que fun deixando atrás, coma Polgariña, anímovos a que comprobedes o que dan de si a maioría dos libreiros.

Porque na vosa man –de mediadores da lectura– está que os nosos rapaces asistan a todo este espectacular mundo, o das librerías, que moitas familias descoñecen, sobre todo nas vilas pequenas.

De nós, os que enredamos coas palabras nos clubs de lectura, depende tamén que siga habendo libreiros, non só vendedores de libros, e nos enriquezamos/gocemos  mutuamente.

Non o deixedes para mañá. Hai moito en xogo.