CONTIDOS DAS COMPOSICIÓNS DAS ABAU. Século XX

Temática sobre as que poden estar baseadas as composicións

A quenda pacífica entra en crise a finais do s. XIX a raíz principalmente do aumento dos grupos sociais que non se sentían representados polo sistema turnista. Estes grupos, principalmente urbanos, consolídanse co desenvolvemento da industrialización e o aumento consecuente da taxa de urbanización. As clases medias urbanas abrazan o republicanismo, o movemento obreiro  consolídase ao igual que o nacionalismo periférico e actuarán como opositores ao réxime oligarca. Outros elementos desestabilizadores serán o asasinato en mans dun anarquista de Cánovas en 1897 e a morte de Sagasta en 1903 provocando o fraccionamento,  unha crise de liderazgo en ambas formacións e a descomposición dos partidos dinásticos. Pero o que causa un notorio impacto foi a crise de 1898, que sería a principal crise da rexencia de María Cristina de Habsburgo. O desastre do 98 provoca un xeral descontento da poboación no país. O réxime da restauración entrou nunha nova fase marcada polas intervencións de Alfonso XIII na vida política. O seu reinado estivo marcado polo espírito rexeneracionista que pretendía revisar o sistema, modificando o necesario para superar os problemas do país e adaptarse ás novas demandas sociais e políticas, mais as intervencións do monarca dificultaron a modernización, provocaron unha gran inestabilidade gubernamental, derivando no rechazo cara o sistema e cara a monarquía que foi a principal causa que levou a Primo de Rivera a pronunciarse en 1923 co propósito de solventar os problemas do país.
A derrota, cualificada como desastre do 98, causou en España un forte impacto na opinión pública, nos partidos políticos e nas clases medias. Os intelectuais desenvolveron unha reflexión crítica sobre España marcada pola desmoralización, o pesismismo e a idea de decadencia. Os militares sentíronse frustrados e responsabilizaron do fracaso aos políticos e pecháronse progresivamente nunha actitude de defensa corporativa dos seus intereses. Prodúcese o divorcio entre o turnismo e os militares. O exército español vai a involucionar a partir deste momento.
  
Tras a morte dos fundadores dos partidos dinásticos, os seus sucesores máis destacados, Maura e Canalejas, tentaron unha rexeneración dende arriba do sistema. Primeiro, o partido conservador de Maura coa proposta dunha reforma electoral para evitar a influencia do caciquismo, mais a entrada en vigor do artigo 29 impide que esta reforma se leve a cabo pois permitía a elección automática dos candidatos se estes eran os mesmos ou menos que os escanos en liza por cada circunscrición.
Esa tensión dará lugar a unha serie de momentos críticos que precederon a grande crise de 1917:
  • o ataque de militares á revista satírica catalana Cu- Cut en 1905, que dará lugar a Lei de Xurisdiccións e demostrará a subordinación da política ante a presión militar 
  • A Semana Tráxica de Barcelona de 1909, como unha negativa dos reservistas a embarcarse nunha nova guerra colonial en Marrocos e que entre outras consecuencias motivará a creación do sindicato anarquista CNT en 1910.

A presenza española no norte de África vén despois da atribución a España dunha parte de Marrocos (O Rif) na Conferencia de Alxeciras (1906). Os ingleses prefirían ter na zona a unha potencia menor, como era o caso de España, controlando o paso do estreito de Xibraltar. Francia, potencia imperialista no norte de África e competidora dos ingleses na expansión polo continente, estaba tendo problemas crecentes con Alemania polo recoñecemento do protectorado marroquí para o país galo. A comunidade internacional pretende así compensar a España pola perda de Cuba, Puerto Rico e Filipinas no desastre de 1898. España aproveitará a súa presenza na zona para fortalecer os encraves de Ceuta e Melilla, construír o ferrocarril e explotar a minas de ferro existentes no Rif. Para facer efectivo o dominio, enviáronse tropas cara Ceuta e Melilla. A derrota española no Barranco do Lobo e o ataque directo ao prestixio nacional e aos intereses económicos que isto supuxo, levou ao goberno presidido por Maura á mobilización  dos reservistas, que desembocou nun forte malestar social que fixo desta guerra un conflito impopular e provocou a Semana Tráxica de Barcelona, revolta de carácter anticlerical e antimilitarista reprimida con moita dureza por Maura. Foi unha explosión do descontento popular. Entre os amotinados había anarquistas, republicanos e catalanistas que toman as calles da cidade durante unha semana. Aparece o anticlericalismo pois inícianse ataques contra a Igrexa queimando conventos e destrozando os seus bens 

A partir deste conflito, as forzas opositoras ao sistema, marxinadas polo mesmo, van sentíndose cada vez máis fortes, producíndose unha aproximación entre republicanos e socialistas que se salda na elección de Pablo Iglesias como deputado, en 1909 (primeira fisura evidente do control electoral do caciquismo no espazo urbano). Os partidos republicanos acadan moita forza co Partido Radical de Lerroux.  Os anarquistas seguen ensanchando as súas bases de apoio. En 1910 crean o seu sindicato, a CNT. En Cataluña, País Vasco e Galicia fan a súa aparición os partidos nacionalistas. 
Toda esta situación de crise acelérase co comezo da Primeira Guerra Mundial en 1914. España, baixo a presidencia do conservador Eduardo Dato, declárase neutral. Pese a esto xorden dos bandos, os aliadófilos, a favor dos aliados (maioritariamente os liberais) e os xermalófilos, que defendían ás potencias centrales (principalmente os conservadores). Esto provocou rencillas entre os turnistas. Debido á guerra, España aumenta as súas exportacións aos países combatentes, como Francia, pero pola contra isto produce un incremento dos prezos dos produtos básicos ao dirixir o groso desta produción ao exterior co conseguinte empobrecemento das clases populares.
En 1917 prodúcense tres grandes crises en España:
  • Unha crise no seno do exército (Xuntas de Defensa). O exceso de oficialidade, os baixos salarios e o polémico sistema de ascensos desemboca na creación de Xuntas de Defensa que aspiran a poñer remedio aos problemas do exército. Xorden dous grupos: os africanistas, que defenden a ascensión por méritos de guerra e os peninsulares que defenden os ascensos por antigüidade. Os africanistas volveranse no futuro a parte conservadora do exército e os que se levanten contra a república en favor de Franco.
  • Unha crise política creada pola convocatoria dunha Asemblea Parlamentaria organizada polos parlamentarios cataláns para provocar unha reforma constitucional, pero sen éxito. 
  • Unha crise social: Os sindicatos (UXT e CNT) convocan unha folga xeral revolucionaria para acabar co turnismo e a corrupción, instigados pola grave crise económica causada pola primeira guerra mundial. O conflito concidiu coa Asemblea Parlamentaria e levou ao PSOE e a UXT a convocar unha folga xeral, co fin de derrocar o réxime. Acabou cunha forte represión e foi maioritaria en Barcelona, Madrid, País Vasco e Asturias. A folga fracasa e a represión política é moi grave, polo que morre moita xente.
 O réxime seguía vivo, mais a quebra do sistema era evidente, os partidos dinásticos estaban rotos. A conflitividade provocou a radicalización das posicións da patronal e os sindicatos. Para enfrontarse a esa inestabilidade apareceron gobernos de concentración nacional nos que chegaron a participar nacionalistas cataláns da Lliga rexionalista.  Constisten nun aglutinamento de ambos partidos. Se denominarán conservadores se a maioría dos ministros que os conforman son conservadores, e liberais se a maioría dos ministros son liberais.
En 1918 comeza un período de gran convulsión social coñecido como o "trienio bolchevique" que se estende ata 1921. Hai un aumento da conflitividade obreira estimulada polo exemplo da revolución rusa de outubro de 1917. Os obreiros comezan a pensar que outro sistema político é posible. Os xornaleiros realizaron revoltas campesiñas en Andalucía e Extremadura e os atentados anarquistas seguiron sendo frecuentes e alcanzaron tanto as autoridades do Estado (Eduardo Dato, no ano 1921), coma a empresarios ou eclesiásticos. A resposta da patronal a esa espiral violenta foi o pistolerismo (cae o líder anarquista Salvador Seguí) e a creación de sindicatos "libres" ou amarelos para contrarrestar o amplo apoio á CNT.
En 1921, ante a falta de progreso na loita contra cábilas rifeñas, o xeneral Silvestre realizou unha manobra arriscada. Planeou un ataque en pinza para dividir ó inmigo, pero non asegurou a retagarda. As tropas de Silvestre quedaron asediadas nas montañas e as cábilas, lideradas por Abd el-Krim, matan a todolos soldados (máis de 10000), deixando só vivos a oito oficias que usarán como moeda de cambio. Este fracaso coñécese como o desastre Annual. Provocou un forte impacto na opinión pública e acentuou a impopularidade da guerra e do exército. Ante a esixencia de atopar culpables, ábrese unha comisión de investigación (Expediente Picasso). Investigan o comportamento dos militares e se difunde a sospeita de que detrás da acción de Silvestre estaba a intervención de Alfonso XIII. Para excusar ao rei de calquera responsabilidade, o militar Primo de Rivera protagoniza un golpe de Estado xusto antes da lectura do informe no parlamento. A razón coa que Primo de Rivera argumenta o seu golpe de estado é a crise na que estaba sumida España. Ante a cantidade de problemas, o réxime tiña dúas posibilidades para sobrevivir: democratizarse (alterando as bases sociais e políticas do sistema) ou impor unha solución non democrática encabezada por un "ciruxán de ferro" que puxese remedio aos problemas do país. Unha resposta ditatorial ante a crise e a incapacidade do réxime da Restauración de transformarse pola vía democrática.