O VERBO
Gramática
Caracterización morfolóxica do verbo
1. Raíz (R): aporta o contido léxico (lexema); é o único constituínte obrigatorio:
1.1. Será rizotónica se leva acento (and-o), arrizotónica se non o leva (and-a-ba)
1.2. Indica se un verbo é regular ou irregular (neste caso haberá unha raíz de presente e outra de pretérito). Tamén muda nos verbos con alternancia.
1.2. Indica se un verbo é regular ou irregular (neste caso haberá unha raíz de presente e outra de pretérito). Tamén muda nos verbos con alternancia.
2. Vogal temática (VT): Indica a conxugación: primeira (CI), segunda (CII) ou terceira (CIII).
A maioritaria tirámola do infinitivo:
CI: -a-: and-a-r
CII: -e-: varr-e-r
CIII: -i-: part-i-r
CII: -e-: varr-e-r
CIII: -i-: part-i-r
Pero presenta alomorfos (variantes):
-ø-: nas seguintes persoas das tres conxugacións:- p1 do pste. de indicativo: and-ø-ø-o, varr-ø-ø-o, part-ø-ø-o;
- todas do pste. de subxuntivo: and-ø-e-mos, varr-ø-a-mos, part-ø-a-mos.
CII: -i-: en todo o copretérito: varr-i-a-mos; no participio, varr-i-do;
e nas p1 e p2 do pretérito: varr-í-n, varr-i-ches.
CIII: -e-: p2, p3, p6 do pste. de indicativo: part-e-s, part-e, part-e-n.
3. Sufixo de modo e tempo (SMT): Indíca modo, tempo, aspecto.
a) Indicativo:
presente e pretérito: -ø-: and-a-ø-s; and-a-ø-ches.
copretérito: –ba- na CI: and-a-ba-mos; -a- nas CII e CIII: varr-i-a-mos, part-i-a-mos.
antepretérito: -ra-: and-a-ra-mos.
pospretérito: -ria-: and-a-ria-mos.
futuro: -re- / -ra-: and-a-re-mos, and-a-rá-s.
copretérito: –ba- na CI: and-a-ba-mos; -a- nas CII e CIII: varr-i-a-mos, part-i-a-mos.
antepretérito: -ra-: and-a-ra-mos.
pospretérito: -ria-: and-a-ria-mos.
futuro: -re- / -ra-: and-a-re-mos, and-a-rá-s.
b) Subxuntivo:
presente: -e- na CI: and-ø-e-mos; -a- nas CII e CIII: varr-ø-a-mos, part-ø-a-mos.
pretérito: -se-: and-á-se-mos.
futuro: -r- / -re-: and-a-re-s, and-a-r-mos.
imperativo: -ø-: and-a-ø, and-a-ø-de.
pretérito: -se-: and-á-se-mos.
futuro: -r- / -re-: and-a-re-s, and-a-r-mos.
imperativo: -ø-: and-a-ø, and-a-ø-de.
c) Nas formas nominais indica máis ben substancia (infinitivo) ou aspecto (xerundio e participio):
infinitivo: -r: varr-e-r;
participio: -do: varr-i-do;
xerundio: -ndo: varr-e-ndo.
participio: -do: varr-i-do;
xerundio: -ndo: varr-e-ndo.
d) Infinitivo conxugado: -r- / -re-: varr-e-r-mos, varr-e-re-n.
4. Sufixo de número e persoa (SNP):
P1: -ø na maioría: and-a-ba-ø, and-a-se-ø…
-o no pste. indicativo: and-ø-ø-o
-i no pretérito da CI: and-e-ø-i
-n no pretérito das CII e CIII: varr-í-ø-n
P2: -s en case todos os tempos: and-a-ba-s…
-ches no pretérito: and-a-ø-ches
-ø no imperativo: and-a-ø-ø-
P3: -ø na maioría: and-a-ra-ø, and-a-ría-ø…
-u no pretérito: and-o-ø-u, varr-e-ø-u
P4: -mos sempre: and-a-re-mos, and-a-r-mos
P5: -des na maioría: part-i-re-des, and-a-ø-des…
-stes no pretérito de indicativo: and-a-ø-stes
-de no imperativo: and-a-ø-de
P6: -n na maioría: part-i-rá-n, varr-e-se-n…
-ron no pretérito: varr-e-ø-ron