Estou nun momento de especial alegría porque me acaban de dar unha boa noticia e, ao chegar á casa, nada máis abrir a carpeta de Filosofía para preparar unha clase, atópome con esta frase da moi grande poeta uruguaia Ida Vitale: “Existen os mortos-río, seres queridos que seguen con nós mentres os pensamos”. Deseguido me vén á memoria un deses recordos que me quedaron gravados hai moitos anos porque me produciron un enorme impacto emocional. Un neno de oito anos que, vendo fotos da voda dos pais, lles pregunta como podían estar tan contentos se, naquela época, el non existía.
Eu fago algo parecido. Preguntarme se os meus mortos-río (meu irmán, meus avós, algún amigo) estarían nese preciso momento criticando que eu fose tan feliz se eles xa non estaban. Antes de contestar, e por moito que saiba que esa é a función dunha boa poeta, maldigo a Ida Vitale. Co azul que estaba o ceo, non lle perdoo estes negros nuboeiros. E a cousa aínda empeora. A miña mente filosófica xeneraliza o problema recordándome aquela famosa pregunta que fixo Adorno en 1951: É posible escribir poesía despois de Auschwitz? Non sei se vos parecerá unha comparación esaxerada e, en moitos sentidos, sen dúbida, éo, pero non en canto ao sufrimento persoal. A morte dun ser querido é máis dura emocionalmente para a maioría das persoas que todas as mortes dos campos de concentración. Hannah Arendt falou da banalidade do mal para explicar a conduta do nazi Adolf Eichmann. Non produciu masivamente un mal extremo porque fose un monstro senón porque era un tipo normal que facía con eficacia e ambición o seu traballo. Eu falaría tamén de banalidade do ben. Non facemos o ben porque sexamos persoas marabillosas, senón porque somos uns tipos normais que queremos darlle un sentido altruísta ao relato que contamos da nosa propia vida.
Meus avós morreron pasados os 75 anos, meu irmán aos 57 e o meu amigo de adolescencia Laureano aos 17. Nunca me fixen esa pregunta que, ao parecer, tantas persoas teñen feito: Por que eles e non eu? E quizais sexa esa a razón de que nunca actuara cos mortos como pide Simone Weill: a mellor piedade cara a eles é facer todo por quen xa non existe. Sei que o dicía con sinceridade pero, tal e como ela o concibía (un enorme sacrificio persoal pola humanidade), esixe un heroísmo que non está ao alcance da miña psicoloxía banal. Eu creo que, por moi duro que pareza, a mellor piedade cara aos nosos mortos é ser todo o agradecido que merece poder seguir sendo felices aínda que eles xa non estean.
X. Ricardo Losada
