ESCOLMA DE RELATOS DO SÉCULO XX E XXI
A continuación tes unha selección de relatos da literatura galega do século XX, pero, antes de comezar a ler, gustaríame compartir este vídeo contigo. Para velo, calca neste
O retrato
Por amainala conciencia guindéi co meu tiduo de médico no fondo dunha gabeta, e busquéi outra maneira de me valer. As xentes non sabían que eu era dono de tan tremenda licencia oficial; mais unha noite foron requerídolos meus servizos.
Era domingo. Melchor, o taberneiro, agardaba por min ó pé da porta. Doume as "boas noites" e rompéu a chorar, e por antre os saloucos saíanlle verbas tan estruchadas que somentes logróu decirme que tiña un fillo a morrer.
O probe pai turraba por min, i eu deixábame levar, enfeitizado pola súa door. Dispóis de todo eu era médico tiduado e non podía negarme! E tiven tan fortes anceios de complacelo que sentín xurdir nos meus adentros unha gran cencia…
Cando chegamos á casa de Melchor logréi arriarme das súas mans, e con finxido acoitamento confeséille que sabía pouco da carreira…
– Repara que fai moitos anos que non visito enfermos.
I entón Melchor, facendo un esforzo, díxome quedamente:
– O meu fillo xa non precisa de médicos. Eu xa sei que o coitado non pasa da noite. E váiseme, señor; váiseme e non teño ningún retrato seu!
Ai, eu non fora chamado como médico; eu fora chamado como retratista, e no intre sentín ganas acedas de botarme a rir.
E por verme ceibe de xeira tan macabra díxenlle que unha fotografía era mellor que un deseño, aseguréille que de noite se poden facer fotografías, e botando man de moitos razonamentos logréi que Melchor largase de min á cata dun fotógrafo.
A cousa quedaba arrombada, e funme durmir, con mil ideas ensarilladas na chola.
Cando estaba prendendo no sono petaron na miña porta. Era melchor.
– ¡Os fotógrafos din que non teñen magnesio!
E díxomo tremendo de anguria. A face albeira, e os ollos coma dous tetos de carne bermella de tanto chorar. Endexamáis fitéi a un home tan desfeito pola door. Pregaba, pregaba, e collíame as mans, e turraba por mín, e o malpocado decía cousas que me rachaban as entranas:
– Considérese, señor. Dous riscos de vostede nun papel e xa poderéi ollar sempre a cariña do meu neno. ¡Non me deixe na escuridade, señor!
¡Quén tería corazón para negarse! Collín papel e lápiz, e alá me fun con Melchor, disposto a facer un retrato do rapaz moribundo.
Todo estaba quedo e todo estaba calado. Unha luz cansa alumeaba, en amarelo, dúas facianas arrepiantes que ventaban a morte. O neno era o centro daquela pobreza da materia
Sen decir ren sentéime a dibucalo que ollaban os meus ollos de terra e somentes ó cabo de algún tempo conseguín afacerme ó drama que fitaba e aínda esquecelo un pouco, para poder traballar afervoado, como un artista. E cando o deseño estaba xa no seu punto a voz de Melchor, agrandada por tanto silenzo, firéume con estas verbas:
– Pola ialma dos seus difuntos, non mo retrate así. Non lle poña esa cara tan encoveirada e tan triste!
Confeso que ó volver á realidade non soupen que facer, e púxenme a repasalas liñas xa feitas do retrato. O silenzo foi esgazado novamente por Melchor:
– Vostede ben sabe cómo era o meu rapaciño. Faga memoria, señor, e dibúxemo rindo.
De súpeto nascéume unha gran idea. Rachéi o traballo, ensumín o meu ollar nun novo papel branco e dibuxéi un neno imaxinario. Inventéi un neno moi bonito, moi bonito: un anxo de retablo barroco, a sorrir.
Entreguéi o dibuxo e saín fuxindo, e no intre de poñelo de pé na rúa sentín que choraban dentro da casa. A morte viñera.
Agora melchor consólase ollando a miña obra, que está pendurada enriba da cómoda, e sempre dí coa mellor fe do mundo:
– Tiven moitos fillos, pero o máis bonito de todos foi o que me morréu. Velahí está o retarato que non minte.
CASTELAO, Retrincos
(A continuación déixoche un enlace por se queres escoitar este e outros contos de Castelao contados por Cándido Pazó)
O neno suicida
Cando o taberneiro rematou de ler aquela nova inquedante-un neno suicidárase pegándose un tiro na sen dereita- falou o vagamundo descoñecido que acababa de xantar moi pobremente nun curruncho da tasca mariñeira, e dixo:
-Eu sei a historia de ese neno.
Pronunciou a palabra "neno" dun xeito moi particular. Así foi que, os catro bebedores de augardente, os cinco de albariño e o taberneiro calaron e escoitaron con xesto inquiridor e atento.
-Eu sei a historia de ese neno- repetiu o vagamundo. E, tras dunha solerte e ben medida pausa, encomenzou:
-Alá polo mil oitocentos trinta, unha beata que despois morreu de medo viu saír do camposanto florido e recendente da súa aldea a un vello moi vello en coiro. Aquel vello era un recén nacido. Antes de saír do ventre da terra nai escollera el mesmo ese xeito de nacencia. ¡Canto mellor ir de vello para mozo que de mozo para vello!, pensou sendo espírito puro. A noso señor chocoulle a idea.¿Por que non face-la proba? Así foi que, co seu consentimento, formouse no seo da terra un esqueleto. E despois, con carne de verme, fíxose a carne do home. E na carne do home aformigou a caloriña do sangue. E como todo estaba listo, a terra nai pariu.
De como despois o vello topou roupa e mantenza é cousa de moita risa. Chegou ás portas da cidade e como aínda non sabía falar, os ministros, despois de lle botaren unha capa enriba, levárono a diante do xuíz coma se tivesen sido testigos: Aquí lle traemos a este pobre vello que perdeu a fala coa tunda que lle deron uns ladróns mal entrañados. Nin roupa lle deixaron.
O xuíz deu ordes e o vello foi levado a un hospital. Cando saíu, xa ben vestido e mantido, dicíanlle as monxiñas: Vai feito un bo mozo. Ata parece que perdeu anos.
Daquela xa aprendera a falar algo e fíxose esmoleiro. Así andou moitas terras. Alá en Lourdes estivo dúas veces; da segunda tan amoazado que, os que o coñeceran da primeira, coidaron que fora miragre da virxe.
Cando adquiriu experiencia dabondo pensou que o mellor era manter secreta aquela extrana condición que o facía máis mozo cantos máis anos corresen. Así, non o sabendo ninguén-non sendo un ou dous amigos fieles-podería vivir mellor a súa verdadeira vida.
Traballou de vello e fíxose rico para folgar de mozo. Dos concuenta ós quince anos a súa vida foi a máis feliz que se pode imaxinar. Cada dia gustaba máis ás mozas e andou enliado con moitas e coas máis bonitas. E ata disque unha princesa...Pero disto non estou certo.
Cando chegou a neno encomezou a vida a se lle ensarillar. Dáballe medo a sorpresa con que o vían entrar tan ceibe nas tendas a mercar lambetadas e xoguetes. Algún rateiro de viseira calada teno seguido ó longo de moitas rúas tortas. E alguna vez ten comido as súas lambetadas a tremer de anguria, coas bágoas nos ollos e o almibre nos beizos. A derradeira vez que o topei-tiña el oito anos-andaba moi triste.¡Pesaban, ademais, tanto no seu espírito de neno os recordos da súa vellice!
Logo encomezou a lle escarabellar día e noite unha obsesión tremenda. Cando pasasen algúns anos recolleríano en calquera calexa extraviada. Quizais algunha señora rica e sen fillos. Despois...¡Quen sabe o que pasaría despois! A lcatancia, os paseos nun carriño, cunha sonalla de axóuxeres na manciña tenra. E o remate...¡Ou! O remate poñía espanto. Cumpri-lo seu sino de home qie vive ó revés e refuxiarse no seo da señora rica-poida que cando ela durmise-para ir alí devecendo ata se trocar primeiro nunha sambesiga e despois en arumia e logo en pequenísima semente...
O vagamundo ergueuse moi pensabundo, coas mans nos petos, e deu algúns paseíños todo amargurado. Ó cabo dixo:
-Explícome, si, explícome que se chimpase un tiro na sen o pobre rapaz.
Os catro bebedores de augardente, crían. Os cinco de albariño sorrían e dubidaban. O taberneiro negaba. Cando todos desortían máis enfervoadamente, o taberneiro ergueuse de súpeto nas puntas dos pés e púxose a mirar todo arredor cos ollos moi abertos. O vagamundo desaparecera sen pagar.
RAFAEL DIESTE, Dos arquivos do trasno
Os lobos
Moitas veces ouvín decir que os lobos non atacan ás persoas. E isto non é certo. O segredario de Caldas foi comido por iles cando voltaba da feira de Viana. Algúns dixeron que o mataran por arroubalo, e que despois o comeran os lobos; mais a douscentos metros de onde o comeran foi atopado un lobo morto coa gorxa afuraiada por unha bala.
Aquiles días viran os pastores unha manada de dez cunha loba con tres lobecos. Era tempo de neve, e baixaran da serra da Moá. O parecer, despois de esgotados os cartuchos, quixo subirse a un albre, mais non puido. Alí estaba a seu carón, o revólver con seis cartuchos baleiros no bombo. Era un bon revólver americano. O sentirse feridos algúns lobos, todos se botaron riba dil. Si tivera un bon foco eléutrico cecais se salvara. O lobo se non se lle fire de morte é pior. Eu matei un con dous tiros de postas. Foi a morrer tres cantos máis aló de ondia o asegundara. Atináralle na testa e no fuciño, e iba deixando un regueiro de sangue. Arrincaba cos dentes os cañotos das xestas. Cecais non se me arrepuxo porque era de día.
De noite médralles o corazón e son moi valentes. Non vos riades. Tamén lles pasa iso ós lubicás. O señor cura de Peites tiña un. De noite íbase ó monte e chamaba ós lobos. Viñan con il. Din que abria os tarabelos das cuadras coma unha persoa. Unha noite velouno o señor cura. Era un gran cazador. Tiña un rifle de dez tiros seguidos que lle trouguera un sobriño de California. Meteulle dous tiros seguidos no entrecello ó galgar un pasadelo. O crego estaba na xanela da reitoral cun foco i o lubicán voltaba do monte, polas tres da mañá, acompañado dos lobos. Abrírono i esfolárano axiña, e viron que tiña o corazón finchado...
¿Sabedes cando se estreven os lobos cos homes? Cando teñen moita fame, ou cando se decatan que lles teñen medo. Por iso cáseque nunca atacan a tres ou máis xuntos. Cando se atopan un home soio pola serra, póñense a traballalo. Teñen moito distinto... Xa veredes cóma o traballan. De primeiro, acompáñamo; despois, póñenselle diante; máis tarde, chéganlle a zorrega-las pernas cos rabos... Asín, pouquiño a pouquiño. Vén un intre en que o home xa non pode máis. O medo alporízalle os cabelos. Parécelle que lle cravaran allambres na testa. Váiselle a voz, perde o sentido. Xa está perdido. Bótanse os lobos enriba dil i esnaquízano. Cada vinte anos ou menos, dáse por istas terras un caso dises. Desaparece un home. Crese que o mataron ou que fuxiu prás Américas. O cabo de dous ou tres anos ninguén fala dil. Un cazador atopa nunha xesteira unha calivera. ¿De quen sería? Así lle aconteceu ó Pastrán de Vesuña, fai moitos anos. Mais si o home non perde o coraxe, non se estreven con il.
Todos coñecedes coma mín ó Emilio, o castrador de Rugando. Atendede ben e xa sabereis que é certo todo canto levo dito encol dos lobos. E vostedes tamén, señoritos...
Non habería rapaz coma il senón fora tan xogantín. Xogaba hastra a camisa. Unha vez, na cantina da Cruz, xogou a besta con tódolos arreos, e perdeuna. Tivo que andar a pé castrando ranchos dende Leixazós a Pacios ou dende Bustelo a Vilañán. Era home moi botado pra diante, i o primeiro nas liortas.
Se non me trabuco, fora pola Santa Lucía cando lle aconteceu o que vos vou contar. Por ise tempo todos sabedes que non traballan os capadores. O bon do home adicábase á farra. Faguía pouco que se casara cunha moza de casa forte. Xa estaba en tratos cun xateiro da Ermida pra mercar un cabalo.
Qeríano moito en tódolos sitios ondia capaba ranchos, e convidábano sempre á mata. Aquil día xantara en Arnado. Xa se sabe coma son ises xantares da mata. Empezan ás doce, poño por caso, e rematan ás cinco. O fígado asado con aceite e pimento, os roxós i o raxo. Viño, nunca falta. Tempo de fartura. Xantara aquil día en cas do Rulo. Enchéranse de néboa os caborcos. Non se vía un burro a tres pasos, dispensando. O Rulo díxolle que pasara a noite na súa casa. -Andan os lobos-advertiulle-moi bastos. Con ista néboa tan mesta pódese esfragar. Non che pase coma o Bieito de Corga, cando iba pra Ferramolín, que se derrubou polo canto do Mazo e foi dar ó río. Alí quedou difunto cos cadrís partidos por testalán, pois teimou coma ti por saír de Vilarbacú unha noite coma a de hoxe.
Mais o capador faguía pouco que se casara, coma vos dixen, e non houbo xeito de faguelo quedar. Nin tan siquera quixo levar algúns fachucos de palla pra o camiño. E alá se foi o Rugando tan soio cunha cachaba de freixo i a súa navalla no peto pra defendere. Gracias a Dios que coñecia ben o camiño. Xa levo dito que era home valente. Il mesmo mo contou en Santa Culicia de Quiroga, na tasca do Avelino.
Polas primeiras horas todo foi ben. Non viu amosas de lobos por ningures. Parouse a acender un pitelo inantes de chegar á lindeira da devesa de Bonxa. Mais de alí a un pouquichiño ouviu patuxar nun trollo. Xa sabedes que é terreo fondal ondia se encora a iauga. Unha miaxiña dispois ouviu un longo aulido. I outro lle respondeu de outra banda da valgada. Tamén sentiu unhas carreiriñas polos dous lados do camiño. Os lobos seguían chamándose os us ós outros. Por sorte pra il, había moitos seixos no camiño. Encheu tódolos petos de croios. Non me dixo que empezara a ter medo, mais eu coido que si...
Dous lobos grandismos fórono acompañando. Iban sempre dous cas que foran con seu amo. Se il se paraba, tamén iles se paraban. Algunhas veces púñanse diante. Entón, o capador guindáballes un coio. E batíalles... Os lobos desapartábanse. No máis fondal dunha congostra tivo que pasar un pontigo. Habia esgotado as pedras que trouguera nos petos. Xa lle quedaban poucos fósforos. Do outro lado do pontigo viu unhas luces coma de vagalumes. Acendeu un fósforo. Non había pedras no camiño. Tivo que coller bulleiro coas maos e tirarllo ós lobos, ó mesmo tempo que berraba moi forte. Ergueuse un e deixouno pasar. Cecais foran seis. A todos lles relocían os ollos. Un diles botoulle os dentes á cachaba i arrincoulla da mao. Íbanse metendo nil cada vez máis. Hastra lle fustrigaban as pernas cos rabos. Acendeu, un tras outro, os tres fósforos que lle quedaban. Gracias a isto puido coller un coio. Atinoulle a un lobo no peito. Regañaban todos os dentes coma cando se van a botar sobor das ovellas. Xa sentía que se lle esmorecían os pulos, que se iba quedando sen forcia. Os lobos seguían a chamarse us ós outros. Tremaba coma un bimbio. Xa non podia escorrentar nin siquera berrar. Íballe a estoupar o corazón. Unhas cantas lancañadas máis e xa estaria na casa. ¿Podería dalas? De sutaque, viu tremelar unhas luces na tébrega; ladraban us cas ó lonxe. Meteu os dedos na boca i asubiou. Chamábano de lonxe. Estourou un tiro de escopeta. -Anda Rabelo, anda Sultán- ouviu que decían.
Diante il había tres fachucos de palla ardendo. Seus tres cuñados dábanlle fortes apertas.
-Andabámoste buscando-dixo un-. Chegaron o Sultán i o Rabelo brincando ó seu redor e dando ouveos de ledicia.
Entraron na casa. As mulleres estaban na cociña. Na gran lareira había un bon lume.
-Treguédeme auga- dixo o capador.
E caíu estalicado no chao.
Todos se alporizaron. Houbo moitos berros e prantos. Máis de dúas horas estivo sen sentido. Levárono ó leito. A forcia de fretas volveulle o acordo.
-Se non salírades a buscarme tan soio se me atoparían os ósos. Xa non podía resistir máis-dixo o bon do home-.
Pra que vexades coma traballan os lobos á xente.
ÁNXEL FOLE, Á lus do candil
(A continuación déixovos o
Tristán García
Este Tristán do que conto nunca soubo por que lle puxeran este nome no sacramento do bautismo, nin coñecía ninguén que se chamase como el.
Un tío de seu que traballaba como camareiro nun restaurante moi famoso de Lisboa, dicíalle que en Portugal coñecía dous ou tres cabaleiros dese nome, e que todos eles eran ricos. Tristán foi cumprir o servizo militar a León, e alí, un día, nun quiosco, mercou por dous reais "La verdadera historia de los amantes de Tristán e Isolda", cos namorados moi abrazados na portada do folletín.
Ao fin ía saber quen fora aquel Tristán cuxo nome levaba. Cando chegou ao final da historia, coa morte de ambos os dous namorados, Tristán García verteu unhas bágoas. E dende aquela deu en matinar que andando polo mundo atopaba unha muller chamada Isolda, e gustábanse, e facíanse noivos, e casábanse, e vivían moi felices en Viana do Bolo, de onde Tristán era natural. A todos os seus compañeiros do Rexemento de Burgos 38, preguntáballes se por un casual habería no seu lugar unha rapaza que se chamase Isolda. Non a había. Había algunha Isolina solta, pero Isolina non era o mesmo que Isolda.
Tristán doíase de non dar con esa Isolda porque se non a atopaba agora en León, onde había tanta familia, non a ía atopar en Viana do Bolo, traballando na terra. Un día mandouno chamar un sarxento chamado Recuero.
-
Ti es ese que anda coa teima de atopar unha muller que se chame Isolda?
- Si, señor.
- Pois en Venta de Baños hai unha viúva dese nome.
- Nova ou vella?
- Que sei eu! Coido que é churreira...
Tanto tiña metida no seu maxín o noso Tristán a novela famosa, que non puido dubidar que aquela Isolda de Venta de Baños fose nova e fermosa. En todo caso, se era vella, tería unha filla ou unha sobriña que a seguise no nome, e se era churreira como ela podía seguir co negocio en Ourense ou en Viana, onde xa era hora que deran nos bares chocolate con churros. Tivo Tristán un permiso, e cos vinte pesos que tiña aforrados tomou en León o tren para Venta de Baños.
Xa naquel empalme preguntou pola churrería da Isolda. Estaba a churrería preto da estación. E a señora Isolda era aquela que estaba envolvéndolle uns churros a un señor cura. Era unha velliña co cabelo branco, fermosos ollos negros, a pel tersa, as mans moi graciosas pondo os churros no papel de estraza e esparexendo o azucre por derriba deles. Tristán dubidou entre falarlle ou non, pro xa levaba gastadas corenta e sete pesetas no billete de ida e volta.
-
¡Bos días! ¿Vostede é a señora Isolda?
- ¡Servidora!, respondeulle a velliña, sorríndolle.
- ¡É que eu son Tristán e viña a coñecela!
A velliña pechou os ollos, e agarrouse ao mostrador para non caer. Bágoas rodaban polas súas meixelas.
-
¡Tristán! ¡Tristán querido!, puido dicir ao fin. ¡Toda a miña mocidade agardando a coñecer un mozo que se chamase Tristán! ¡E como non viña, casei cun tal Ismael, que era de Madrid!
Tristán saudou militarmente, e devagar volveuse á estación a agardar o primeiro tren para León. Cando este chegou e Tristán subía ai vagón de terceira, apareceu a señora Isolda, cun paquete de churros. Deullo a Tristán e bicoulle a man. Non se non dixeron nada.
Cousas así só pasan nos grandes amores .
ÁLVARO CUNQUEIRO , Os outros feirantes
O xogo da guerra
Botaron a sortes e tocoume a min. Eu penso que fixeron trampa, pero calei. Díxome o Rata: "Vai". Eu non quería ir, digo a verdade. Pero cando o Rata dicía vai, había que ir. O Rata estaba tolo, segundo a miña nai. Pero eu penso que non estaba tolo, que era atravesado e de mala lei. "Vai", dixo outra vez. E fun. A casa de don Domingo quedaba lonxe. Algo asó como a dous quilómetros. Tiven que dar un rodeo para non pasar por diante da zapatería do meu pai. Pensei:"escapo para a casa e xa está". Pero collín medo. Ademais ía calor e na casa no verán non se para coas moscas.
Cheguei ao chalé de don Domingo e berrei:
- ¡Zalo...!
Ladraron os cans. Agardei un pouco e volvín chamar:
- ¡Zalo..!
Cando apareceu, de seguida me dei conta de que viña de durmir a sesta. Díxome: "¿Que pasa!? Eu díxenlle: "O Rata agárdate no río. Cazou unha bolboreta moi bonita. Di que vaias, que cha dá para a coleción". O Zalo era tolo polas bolboretas. E o Rata, que cabrón, cómo lle sabía dar co gusto á xente.
-¿Onde está o Rata?
-No campo da Bomba.
Saímos correndo. Cando chegamos, o Rata estaba bañandose no río. Ao nos ver, saíu. Mirou ao Zalo con cara de atravesado e díxolle: "Hola, "¿Queres a bolboreta?". O Zalo volveuse cara a min como preguntando. A verdade, eu non quería. O Rata asubiou e entre todos botáronse ao Zalo. Espírono e atárono a un amieiro. O Zalo choraba e a min déronme ganas de chorar. Eso non se lle fai a ninguén e menos a traición. O Rata chuspiulle alí, naquel sitio, e chamoulle caguetas. "Non se chora", dixo. Despois colleu un vimbio e pasoullo polas pernas o pola barriga sen lle dar. Botamos a sortes e tocoume a min. Quixen fuxir ou tirarme ao río, pero o Rata miroume así, como mira el, e collín o vimbio. "Veña"- Díxenlle que non. "Mira, Rafael, que te imos atar a ti". "Non", "Mira Rafael, que non me enchas". "Mira Rafael..." Pola voz souben que me ía dicir o da miña nai. Agarrei o vimbio e funme cara ó Zalo. Eu non quería, ben o sabe Deus. E deille no pescozo. Os outros berraron: "¡Máis!" E eu non vía. E daba. E sentía o sol dentro da cabeza e os chíidos do Zalo, que se me espetaban nos ouvidos. E daba. "¡Máis!" Doíame o brazo de tanto subir e baixar. "¡Máis!" Cando mirei para o Zalo gañei medo. Sangraba por todas partes e comíano as moscas. Estaba como morto. Non falaba. O Rata e os outros fuxiron. Eu tamén fuxín.
Agora estou neste colexio. Aquí levo un ano. É primavera e non podo saír. Ao mellor saio para xullo. Onte leváronme á sala de castigos. Din que non se pode andar sós, que hai que xogar. Tampouco se pode andar de dous en dous. A puta que os pariu a todos. Eu quero andar só para pensar. A min non me gusta xogar ao fútbol nin ao frontón. Gústame xogar no lavabo. E non se pode. Está prohibido. Pero polas noites, cando todos dormen, érgome e vou os lavabos e xogo á guerra. Polo día collo moscas e gárdoas nunha caixa de mistos. Pola noite meto as moscas na pileta e ábrolle ao grifo, pouquiño a pouco, paseniño. As moscas soben ben, foxen pola pileta enriba, pero eu doulles para abaixo cunha palliña e afogan. É a guerra. Un día colléronme e leváronme á sala de castigos. E chamáronme marrán por andar coas moscas nas mans. ¿E que? Se non fose pola guerra, podrecía de noxo. No inverno, como non hai moscas, xogaba con cachiños de papel,pero non é tan bonito.
Para xullo din que saio. O Rata, ao mellor pensa que me esquecín. Estache bo. ¡Ai, Rata! Estache bo. Heino arranxar ben arranxado. El ha pensar que somos amigos. Estache bo. ¡Ai, Rata! "¿Ves ao río?" El vén, que lle gusta moito. "¿Xogamos aos submarinos?" El xoga, que lle gusta moito xogar aos submarinos. Primeiro paso eu. Paso dúas ou tres veces. Despois que pase el. Eu escarránchome e el pasa por debaixo da auga entre as miñas pernas. E así dúas ou tres veces, para que se confíe. Pouquiño a pouco. Paseniño. E entón, ala, cando pase, pecho as pernas e queda preso polo pescozo. Pouquiño a pouco. Paseniño. Como as moscas da pileta.
CARLOS CASARES, O xogo da guerra, Vento ferido
(A continuación déixovos o enlace a un vídeo no que se recrea esta historia)
Un millón de vacas
Non ía de negro senón cun vestido estampado azul e branco e levaba sobre os ombros un chal da color da prata vella, como prolongación dos cabelos. Fíxome sinal de stop desde a sombra da marquesina e, cando me detiven, asomou con resolución pola xanela do auto uns ollos de curuxa con gafas de cuncha.
-¿E logo irá para Vigo, ou non?
Preguntouno coma se realmente non houbese outro sitio a onde poder ir. Gracias, neniño, déchesme a vida, dixo despois de acomodarse no asento e retocar o pelo coas mans. Na radio daban os sinais horarios das cinco da tarde e logo soou a sintonía do informativo. Allea ó son intruso que se interpuña entre os dous, explicou de seguida que perdera o coche de liña e que tiña vez no médico. A esta idade non che temos máis que achaques, neniño, ser vello éche unha desgracia. En Galicia, dicía o locutor, hai aproximadamente un millón de vacas. Que va, señora, díxenlle eu por cortesía, non diga iso. Parvadas, dixo ela, pensan que somos parvos, ¡un millón de vacas!, pasan o día dicindo parvadas. Apaguei a radio e virouse cara a min con rostro satisfeito. Nada do que din é certo, neniño, nada do que din é certo.
Preguntoume que onde vivía e respondinlle que non sabía moi ben. Ando de aquí para aló. Ela sorriu. Os mozos sodes un caso. Eu vivín en Madrid. ¿Coñeces Madrid? Ata hai moi pouco vivín en Madrid. Teño un fillo alí, marchou a traballar e alí casou, Un día apareceu na casa, en Soutomaior, eu estaba pelando nas patacas e díxome anda mamá, colles as cousas e véste comigo. E díxenlle eu pero neniño, e que fago cos animais, e coa casa, ¿quen vai coidar da casa? E el díxome mira mamá, xa haberá quen coide dos animais, deixámosllos ós veciños, e a casa, a casa ninguén a leva. E así foi. Funme para Madrid.
-¿E gustoulle Madrid?
-¿Que?
-¿Gustoulle Madrid?
-Moito. Gustoume moito.
A vella revolvía no bolso e sacou un pequeno espello e unha barra de labios.
-Gustoume moito, dixo despois do arreglo. Pero non podía durmir. O meu fillo vivía nun piso, un pisiño, pero estaba ben. En fin, podía pasar. A nora é unha xoia. Eu sempre quixen que buscase unha moza da terra, pero, en fin, casou alí, e dígolle que a rapaza é unha maravilla, moi delgadiña, iso si, pero moi xeitosa. Non me deixaba tocarlle a nada. Nin fregar os pratos me deixaba. Tú mamá -chamábame mamá-, a descansar que ya has tenido bastantes trabajos. Eu, miña filla, como todo o mundo. Que no mamá, que te sientes. Pero, ai neniño, o que non podía era durmir. As paredes sonche de papel. No piso de arriba tiñan un crío, unha criaturiña que, claro, poñíase a chorar. Xusto enriba miña tiña o berce. ¿Queres crer que os desgraciados dos pais non se levantaban para acariñalo? Noite tras noite, e o crío chorando coma unha víctima ata que calaba de cansancio, meu pobre. A min comíanme os demos. Un día encontrei no portal á nai e díxenllo, por estas que llo dixen. Díxenlle que se non tiñan alma, deixar chorar así á criatura. ¿A que non sabes o que me contestou a descarada? Usted métase en lo suyo. Iso foi o que me dixo, mala chispa a confunda. Pero o peor non foi iso.
Mireina de esguello, Tiña os beizos apretados e refregaba as mans.
-O peor foi que iso mesmo me dixo a miña nora. No son cosas suyas, mamá, cada uno vive su vida. Aquela noite o neno volveu chorar. A min comíanme os demos. Así que marchei. ¿Que lle parece? Marchei ó día seguinte.
Baixando polo Meixueiro, recortábase no fondo a silueta caótica de Vigo, coma unha descoidada medianeira no paraíso da ría.
-¿Vai á Residencia?
-Non, non. Déixame á entrada que xa eu me arreglarei.
-Se quere, achégoa ó médico; teño tempo abondo.
Volveuse a negar, pero cando parei o coche no semáforo da plaza de España púxome unha man enriba do xeonllo e arrimouse como para dicirme unha confidencia. ¿Sabes onde está a Nova Olimpia? Quedei sorprendido, pero díxenlle que si. Si, creo que si. Pois déixame alí. Hoxe hai baile da tercera edá. ¿Sabes? Cando volvín de Madrid, botei un noivo.
-¿E non será médico?
-¡Non, que va!, dixo ela chorando de risa.
MANUEL RIVAS , Un millón de vacas
Se calcas neste
, poderás poderás ver un vídeo feito a partir doutro relato do mesmo autor.Desexo electrónico
Mila levaba bastante présa. Aparcou en dobre fila diante da sucursal da Caixa e saíu lixeira do coche, xa coa tarxeta do caixeiro automático na man. Pechouse por dentro no portal e meteu a tarxeta no caixeiro electrónico. Na pantalla apareceu «OLA, MILAGROS». Abriu a boca nun arrepío1 e sentiu un sufoco, unhaviolencia. Borrouse decontado e pasou a escribir «PARA OPERAR CO CAIXEIRO TECLEE O SEU NÚMERO DE IDENTIFICACIÓN PERSOAL». Suspirou e fixo as operacións rutineiras para sacar cartos matinando na sorpresa que lle deran ao programar o saúdo a cada cliente co número da tarxeta. Enxeñoso. E que tonta, que susto levara. Gardou os cartos e saíu. Estes da Caixa. Si que funcionaban ben! Releu a nota: por erro, ingreso de 600 €, demorouse na cantidade, 600. Riu, se non a avisan vaia sorpresa había levar cando fose mirar e vise todo aquilo de máis. O chaquetón de pel. Non, mellor unha viaxe por Europa. Abriu un caixón da mesa de traballo e gardou a notificación. O malo era o da conta á que non lle ingresaron os cartos. Vaia susto debeu pasar. Ben, xa foi. Non tería que ir ela alí a nada? Mellor chamar por se acaso. Soprou os mocos cun kleenex que gardou na manga e ergueuse a chamar. Cando meteu a tarxeta apareceu na pantalla «OLA MILAGROS. QUE TAL? CHOVE?» Ficou parada, fría. Sentía medo, alí estaba a pasar algo. Sentíase mirada pola máquina, a presenza da máquina. Marchar de alí, pero tiña dentro a tarxeta. A pantalla mudou o texto, «PARA OPERAR CO CAIXEIRO…». Mordendo o bei zo fixo a operación de retirada de fondos. Colleu os cartos e o recibo, xa ía marchar cando a pantalla tecleou «PARA TI». Saíu a correr, o aire fresco confortouna. Era de tolos.
Cando chegou á casa mirou o recibo e no balance comprobou a sospeita. Tiña 600 euros de máis na conta. Deixouse caer no sofá do tresillo e ficou alí estriada cos ollos moi abertos. Todo aquilo era de tolos, a quen llo ía contar? Ao ir ao traballo parou na Caixa. Entrou coa vista baixa, para non mirar o caixeiro. Que volveu a haber un erro, volvo a ter 600 euros de máis, vaia, grazas por avisar, canto sinto as molestias, parece que non se dá posto ben o caixeiro electrónico, mire, precisamente quería cancelar a miña tarxeta para o caixeiro, pero non se preocupe muller, garántolle que non volve suceder, non importa, pero quero cancelala, pero se non fai falta, con non usala xa está, non, teño interese en cancelala. Como queira. Ao saír do portal, sentiu a presenza da máquina que a fitaba3 pola pantalla. Camiñou decidida. Releu a palabra escrita embaixo da cantidade final do balance mensual. Pedíalle perdón. Outra vez, volvía empezar. «PERDOA». Pobre, pensou. Sacudiu a cabeza, suspirou forte, fixo unha bóla co balance e guindouno na papeleira. Ficou ollando á fronte, ao calendario da parede. Volveu coller o balance da papeleira. Estricou e alisou o papel, mirouno un intre e gardouno no caixón da mesa. Os días de chuvia, coma aquel, non podía evitar lembrarse del, alí só, no portal, en silencio. Fóra vense pasar os coches e xente con paraugas. Eu agardo coa luz acesa. Algún día ha volver. Tería sentimentos de certo? Quereríaa? Nunca se sentira desexada así. A verdade é que nunca tivera sorte cos homes. Sentía unha inquedanza que non a deixaba centrar no traballo. Estaba boba ou que? Sería tan parva de volver solicitar a tarxeta do caixeiro?
SUSO DE TORO, Polaroid
Solidariedade occidental
Cando o pequeno George Jr., fillo de George e Ruth Lambert, consumidores e cidadáns de Davenport, Iowa, Estados Unidos de Norteamérica, cumpriu os dous anos, os seus pais consideraron seriamente a posibilidade de procrearen un novo membro para a súa unidade familiar. O feito ofrecía, entre outros atractivos, importantes vantaxes fiscais.
Tras poucos meses de infructuosas tentativas, e logo da consulta en alarma crecente a tres xinecólogos distintos, descubriron que no hospital onde atenderan á señora Lambert no parto do seu fillo George, ademais de extraérenlle o bebé mediante cesárea, tamén lle extirparan a matriz, e con ela, por suposto, toda posibilidade de nova concepción.
Segundo o doutor responsable da área de obstetricia do Davenport Medical & Surgery Hospital, resultaba incomprensible tal feito, e imperdoable desde calquera punto de vista que os servicios administrativos do hospital omitiran o detalle de informaren ó matrimonio de tan sensible perda.
Os Lambert, aconsellados por un avogado de podrecida reputación (e perdóesenos a acumulación de redundancias) concibiron unha querela criminal que a penas chegou ó estado embrionario de preito, e que nunca xerou o xuízo pertinente dado que foi eficazmente abortada polo equipo xurídico do hospital. O dito aborto concretouse para os Lambert nunha indemnización dun montante próximo ó medio millón de dólares, unha vez descontados os impostos e maila obesa minuta do avogado.
O mesmo letrado, uliscando o novo poder adquisitivo dos seus clientes, suxeriulles a idea de adoptaren a nova criatura que tanto desexaban e que nunca poderían concibir por eles mesmos. E dado que os trámites de adopción son longos, tediosos e complicados nas democracias occidentais, o avogado deixou entrever a posibilidade de axilizalos de forma notable se os Lambert se mostraban xenerosos cos cartos e pouco escrupulosos en canto ás orixes do neno: todo se simplificaba enormemente de se conformaren cun americano de segunda categoría, isto é, cun sudamericano.
Tras un intenso conciliábulo familiar, que se estendeu incluso máis aló dos dez minutos de intermedio do seu concurso favorito da televisión, George, Ruth e George Jr. Lambert acordaron democrática e esmagadoramente (dous votos a favor e o voto nulo por inintelixible de George Jr.) adoptaren un neno do sur do Río Grande.
En a penas dous meses o avogado xestionou o necesario, tramitou o pertinente, falsificou o esencial e subornou o imprescindible para conseguir a plena satisfacción dos seus clientes. Durante a entrevista que Ruth e George mantiveron con el, ecoou nas súas mentes por uns segundos a palabra "secuestro", que de feito foi pronunciada como de pasada polo letrado. Sen embargo o resón apagouse axiña afogado polo discurso grandilocuente sobre a solidariedade cos desfavorecidos e as indubidables vantaxes de educar un neno no seu grande país, berce das liberdades, crisol dos dereitos, faro do mundo...
O traballo do avogado fora eficaz e feito a conciencia, de xeito que con civilizada asepsia puideron escoller incluso os trazos físicos da nova criatura. Optaron pola pel clara e o pelo loiro. Se ben iso incrementaba sensiblemente o desembolso, non rechamaría tanto á beira do seu pequeno, branco e loiro George Jr. Como contrapartida escolleron unha nena, que resultaban máis baratas. O letrado quedou de avisalos en canto fose posible localizar unha criatura con esas características, e a penas tardou un mes en facelo.
A empresa, se ben non comportaba riscos aparentes, era incómoda. Debían trasladarse todos ata un deses atrasados países centroamericanos cos cartos en metálico e os papeis da futura descendente xa falsificados. O regreso da familia ó completo non espertaría sospeitas nos funcionarios da alfándega, mentres que a introducción da nena de modo independente implicaba maiores dificultades.
Cando o avión despegou, os Lambert non puideron deixar de sentir un breve calafrío: por un lado iniciaban unha aventura incerta, azarosa, mesmo temeraria para eles, que nunca se expuxeran a maiores riscos cós derivados da visita a algún parque temático; polo outro, o aire acondicionado era en verdade efectivo na clase preferente daquela compañía. O voo desenvolveuse sen sobresaltos dignos de mención, agás as series concatenadas de espirros do pequeno George Jr. Sen embargo, trala aterraxe, o contacto inicial co terceiro mundo foi brutal: no aeroporto carecían de fingers e os Lambert deberon salvar a pé, baixo o sol abrasador do anoitecer, os vinte metros que separaban o aparello da terminal.
O avogado non se reuniría con eles ata dous días despois. A súa intención inicial de dedicaren eses primeiros días ó turismo viuse frustrada xa a primeira mañá en que saíron do hotel: a cidade ulía a ñame, a papaia, a mandioca e ananás, carecía por completo de centros comerciais e estaba habitada por persoas morenas, de ollos e cabelo escuros, todas elas de aspecto delicuescente. A señora Lambert, dando media volta, dictaminou que o hotel, pertencente a unha cadea norteamericana, sería o único que pisarían os seus pés. George, nun alarde de valentía que case lle custou un enfado coa súa muller, decidiu aventurarse ata unha distancia aproximada de cen metros do hotel. Regresou suado e escandalizado polo caos incomprensible que gobernaba aquela aglomeración humana. Cumpríronlle varias horas ininterrompidas de visionado da CNN para recuperar a súa saxona estabilidade emocional.
O letrado presentouse puntual á cita e atopounos no vestíbulo do hotel, preparados para saíren á aventura. Dado que debían trasladarse primeiro nunha avioneta e logo varios quilómetros a pé por unha zona selvática e pantanosa, acordaran que a equipaxe quedaría reducida a un único vulto. E así era, o señor Lambert, calzón curto e disfrace de explorador, sostiña con dificultade na man unha desproporcionada e ríxida Samsonite de cor malva, e no colo ó fillo de ambos, vestido coma el pero en talla infantil. Ruth, pola súa parte, escollera para a ocasión un modelo fresco, informal, de Karl Lagerfield, confeccionado en seda salvaxe e de corte recto, cun escote palabra de honra que segundo ela evitaría que o sol lle imprimise na pel as marcas dos tirantes. Como únicos complementos un minúsculo bolso de estilo casual e uns zapatos de discreto tacón a xogo coa maleta que portaba o seu marido. A única concesión ós rigores do sol tropical era a viseira dos Chicago Bulls, de rechamante cor vermella. Por fortuna para todos a avioneta non estaría lista para voar ata o mediodía, e aínda así ó avogado cumpriulle o tempo para dalos convencido do inadecuado da súa vestimenta así como da pertinencia de substituíren a perfecta Samsonite por un simple macuto de lona. El mesmo tivo que achegarse ata un mercado de rúa e adquirir unhas camisetas e uns vaqueiros de tallas aproximadas para os tres membros da familia.
A viaxe no vetusto aeroplano transcorreu cun pacífico aire de excursión opcional de paquete turístico. De súpeto, pouco antes de iniciaren o descenso e cando aínda sobrevoaban unha zona palustre, o aparello tusiu un par de veces e tras un alarmante espirro convulso precipitouse ó chan entre os afogados estertores do motor e o estarrecedor alarido da señora Lambert. O piloto tentou aproveitar o planeo do aparello para dirixilo a unha zona pantanosa, co obxectivo de amortecer a colisión. Cando impactaron contra a auga lodosa o piloto asía con firmeza os mandos do aparello, o avogado agarraba nun gromo de pánico o seu propio maletín, George suxeitaba protector ó seu fillo e a señora Lambert aferrábase á idea de que resultaba inverosímil morrer así, vestida de mercadillo.
Ela foi a primeira en recobrar a consciencia, alarmada polos choros do neno. Axiña comprobou con satisfacción que o seu pequeno non só seguía vivo, senón que resultara milagreiramente ileso. A situación na cabina era, polo demais, desoladora. Aliviada verificou que o seu marido, inconsciente e coa auga ó nivel do peito, aínda respiraba. O piloto e o avogado, que ocupaban os asentos dianteiros, ou morreran a causa do impacto ou afogaran despois, xa que a auga cubría por completo os seus corpos. Ela mesma estaba mergullada ata as axilas, e o cinto de seguridade a penas lle permitía moverse. Non foi quen de quitalo, malia as tentativas. O señor Lambert acordou ó pouco rato, queixándose de fortes dores nunha perna que permanecía presa entre o seu asento e a fuselaxe do avión. Por fortuna a mochila cos seus efectos persoais, que aboiaba ó seu carón, contiña algo de comida e con ela calmaron ó pequeno. Eles mesmos intentaron infundirse ánimos dicíndose que axiña aparecerían os equipos de rescate. De todos modos alarmábaos a evidencia de que o nivel da auga ascendía de vagar: os restos do aparello parecían ir afundíndose ós poucos no fondo lamacento daquela lagoa beirada de mangleiros.
De repente Ruth lanzou un berro, acababa de ver ó lonxe como se aproximaba a eles unha canoa con dúas figuras a bordo. Estaban salvados e probablemente a indemnización que poderían esixirlle á compañía aérea sería cuantiosa.
Cando a embarcación se lles achegou e aqueles homes abriron o portelo da avioneta, George e Ruth estaban tan contentos e agradecidos que mesmo ela sería quen de bicar ós seus rescatadores. Primeiro ca nada, o neno, que o puxeran a salvo na canoa, xa despois se vería o modo de sacalos a eles de alí. Quizás esa euforia polo que crían un salvamento inminente foi a que lles impediu comprender a tempo a verdade, algo que só alcanzaron a entender cando xa os dous homes se afastaban levando consigo ó pequeno George Jr. e oíron que un lle dicía ó outro: "Branco, loiro, e varón, é perfecto, estes son os que mellor se pagan"NÚÑEZ SINGALA, Solidariedade occidental
Uf!
Entrou na cafetaria, prendeu-se naqueles olhos, asombrou-se e soubo que atopara algo..., fixo uf e começou a..., mirou-na outra vez, e começou a ama-la, a quere-la, pensou e sentou á mesa mais achegada á cafeteira e sentiu, uf, que comezava a...
-Ola, dixo ela, que queres? -Quero... macela. Ao dia seguinte entrou á mesma hora e ela seguia ali e sentiu que, uf, que a queria, en sério, pensou. -Ola, dixo ela, que queres? -Quero... tila. Ao terceiro dia continuava querendo-a e começou a imaginar e a necesitar, ao mesmo tempo, que ela estava, que ela estivesse, começando a sentir isso tamém, uf. -Ola, que queres? -Quero... menta. Ao cuarto dia sentiu que já nom podia mais, que tinha que dicer-lho. Tenho que dicer-lho, pensou, uf. -Ola, que queres?, dixo ela. -Quero... te, dixo el. Ela abriu os olhos preguntando Como? e el dixo outra vez em baixinho Quero...te. E dixo Quero...te ao dia seguinte e Quero te ao seguinte e ao terceiro dia tamén dixo Quero te e entón ela dixo-lhe cos olhos Eu tamém.SECHU SENDE, Made in Galiza
Falar
Para ler este último relato calca neste
O efecto bolboreta
Se, total, para que me vou enganar. Ía deixala antes ou despois, pensou el, nese breve
espazo comprimido entre os golpes rave de Prodigy. Change my pitch up, smack my
bitch up. Aquela era a canción dos grandes momentos, o tema que marcara todos os
seus intres de ira dende a adolescencia. Agora, dende que a súa nai lle deixaba o coche
convertérase na máis fiel compañeira de viaxe. Change my pitch up, smack my bitch up.
Pero que me deixe ela antes, hai que foderse, iso si que non –recuncou- deixarme ela a
min… Petou no volante e acelerou ao ritmo da música. As luces, fóra, fuxían a máis
velocidade da permitida. Change my pitch up, smack my bitch up. Non reparou no
contaquilómetros, nin na noite que se deitaba precipitadamente sobre o camiño e
borraba as sombras das beiravías. Ademais, tiña o cristal dianteiro completamente
enzoufado por mor da treboada da tardiña. Disque as nubes viñan de África e, ao
esfarelar, deitaran sobre o mundo un manto de area vermella. Tería que ir limpar o
coche á mañá seguinte, antes de que a súa nai puxera o berro no ceo. Change my pitch
up, smack my bitch up. E, aínda por riba, venres, o peor día do mundo para que a un o
deixe a moza. Ao día seguinte saberíao toda a redonda e ía ser o centro de todos os
ruxerruxe. Mira, o parvo ese, deixouno ela. De socato pensou: ¿e se había outro tipo?
Unha calor inmensa rubiulle dende as tripas ata o rostro. Fervíanlle as orellas de ira.
Será cabrona… E a xenreira ía engordando na gorxa ao mesmo ritmo que o acelerador
se disparaba cara á fronteira do infinito. As luces que bulían dende as cunetas desertas
convertéronse de súpeto nun lóstrego branco e incandescente. Diante, a boca do lobo e
el aceleraba e aceleraba, alleo a toda a vertixe que se precipitaba coma un rodopío no
oco aberto da noite. Change my pitch up, smack my bitch up. Change my pitch up,
smack my bitch up. Change my pitch up, smack my bitch up. Será cabrona a tía esa. A
furia impedíalle erguer o pé do acelerador, namentres o limpaparabrisas se enleaba na
area deitada sobre o cristal dianteiro. Nin intermitentes, nin cambios de marcha, nin
embrague, nin freos. A soas, el, a estrada e mais Prodigy. Change my pitch up, smack
my bitch up. Era a única liberación posible a aquela xenreira que o consumía. Coñecía
cada centímetro do asfalto que o separaba da casa. Cada curva, cada cambio de rasante,
cada semáforo. Fixera aquel percorrido tantas veces que sería capaz de facelo cos ollos
pechados. E, decote, pechábaos por uns segundos, ao ritmo da canción ao tempo que
cravaba as unllas no volante. Change my pitch up, smack my bitch up. E a cabrona
aquela… Seguro que xa andaba a mofarse del coas amigas. ¿Por qué non a deixaría el
antes? De súpeto, unha luz intermitente espreguizou dende o asento do copiloto. O
móbil. O ollo dereito foi capaz de sentir o seu relampo, a pesares de que o nivel da
música lle impedía percibir o son monótono da chamada. Pero soubo que alguén
chamaba. O corazón deulle unha volta no peito. E non puido evitar virar a vista cara á
pantalla do aparato. E se fose ela. E se recuase. E se se arrepentise. Non o puido evitar.
Foron só tres segundos. Nada máis. Xusto o tempo necesario para que a traxectoria do
vehículo se desviase bruscamente do seu carril. Só tres segundos. O tempo exacto de
invadir momentaneamente a beiravía e volver tomar o control do volante. E, nesa
efémera eternidade, o coche bateu con algo bruscamente antes de seguir o seu camiño.
El non veu nada. Non podía velo. Só tiña ollos para a pantalla do móbil que lle marcaba,
como unha burla, Publicidade: se activas o RP8 poderás falar gratis cos teléfonos que ti queiras por só 10 euros ao mes. Xurou varias veces e subiu a música. Cabrona, e aínda
pensara en darlle outra oportunidade. Change my pitch up, smack my bitch up. Change
my pitch up, smack my bitch up. Change my pitch up, smack my bitch up.
Atrás, comesto pola noite, nun reflexo borroso do retrovisor, un vulto ficaba devorado
polo asfalto. A muller que saíra deixar o lixo no contedor non regresaría á casa. Nin
tomaría un avión ao día seguinte cara a Addis Abeba. Nin acariñaría por fin o rostro de
ilusión ámbar dunha nena que lle cederan en adopción dous anos antes e, por fin, ía
coñecer. Foron só tres segundos e, a milleiros de quilómetros, naquel orfanato de
Etiopía, unha pícara espertaba sobresaltada no medio da escuridade. Ela non escoitou
aquilo de Change my pitch up, smack my bitch up nin veu ningún coche circulando a
unha velocidade frenética pero, de socato, soubo que non habería botas de cores para os
seus pés descalzos. Naquela efémera eternidade de tres segundos, o bater das ás dunha
bolboreta sacudiu o mundo. E só a area africana da treboada da tarde choraba dende un
parabrisas que bulía exhausto polo rodopío da noite. Só a area choraba.ROSA ANEIROS
Xa para rematar, quero que vexas este vídeo no que colaborou un dos autores lidos; ó mellor, cóntache cousas que non sabías...
Calca neste