Lingua Galega

Coñecemos co nome de poesía galega medieval ou poesía galego-portuguesa medieval, a poesía composta durante a Idade Media no idioma de Galicia, no centro e no occidente peninsular, resultado da fusión dunha tradición autóctona con elementos importados da tradición provenzal:

E despois acharon esta arte maior que se chama a arte comun, penso, nos reinos de Galicia e Portugal, onde non é de dubidar que o exercicio destas ciencias é habitual más que en ningunhas outras rexións ou provincias de España, en tal grao que non hai moito calquera “dezidor” e trobador destas partes, tanto fose castelán, andaluz ou de Estremadura, tódalas súas obras compuña en lingua galega ou portuguesa. E aínda destes é certo que recibímo-los nomes da arte, así como meestría, maior e menor, encadeados, leixa-prem e mordobre.

Tradución dun fragmento da Carta-Prohemio al marqués de Portugal,
escrita polo Marqués de Santillana, Don Iñigo López de Mendoza (S. xv)

Os poemas desta época reciben o nome de CANTIGAS posto que foron compostos para ser cantados nos pazos, dado que pouca xente sabía ler e, ademais, a elaboración dos libros era moi custosa:

As mostras máis antigas que se conservan son do século XII e chegaron ata nós recollidas en libros que se coñecen co nome de cancioneiros. Neles aparecen os textos das cantigas e a súas notacións musicais:

- ...Un cantar está para ser cantado. Si lo escribes, la gente que lo lea en el futuro no conocerá la música, los gestos, la actuación... Un cantar no es sólo la letra. Poner por escrito algo que circula por el aire es como encerrar un pájaro silvestre en una jaula.

Laura Gallego, Finis Mundi

Na composición e representación das cantigas, interviña moita xente: o TROBADOR ou poeta, o XOGRAR ou recitador, o MENESTREL ou músico, a SOLDADEIRA ou bailarina e, por último, o MECENAS, que era o que, cos seus cartos, patrocinaba todas estas actividades (o rei Alfonso X de Castela e o rei Don Denís de Portugal foron os máis importantes).

As cantigas pertencen á POESÍA LÍRICA ou de sentimentos:

A lírica é un xénero literario no que predomina a expresión do sentimento subxectivo do poeta. A palabra que designa este xénero deriva da voz “lira” por ser este o instrumento máis habitual de que se acompañaban os poetas na Antigüidade. A poesía naceu, pois, para ser cantada e non para ser lida, tal como hoxe a concibimos. Os poetas, ademais, escenificaban as súas obras. Os textos da nosa lírica medieval que ata nós chegaron foron concibidos sobre unha triple base: o texto literario (que é o que nós analizamos), o texto musical (eran cantados) e a xestualización dramática (eran escenificados).

Literatura galega, 3º BUP. Ed. Anaya

Segundo o tema tratado, podían se RELIXIOSAS ou PROFANAS. As profanas divídense en xéneros menores, os menos cultivados, e maiores, os máis cultivados.

• Dentro dos xéneros menores, podemos destacar a tenzon, que é unha cantiga na que dous trobadores discuten acerca do mesmo tema, a pastorela, que relata o encontro dun cabaleiro cunha pastor, e o pranto, un lamento poético pola morte dun rei...
• Os xéneros maires son a cantiga de amigo, a cantiga de amor e a cantiga de escarnio e maldicir.

A CANTIGA DE AMIGO

Sedia-m'eu na ermida de San Simion,
e cercaron-mi as ondas, que grandes son.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
Estando na ermida ant'o altar,
cercaron-mi as ondas grandes do mar.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
E cercaron-mi as ondas, que grandes son;
non ei i barqueiro nen remador.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
E cercaron-mi as ondas do alto mar;
non ei i barqueiro, nen sei remar.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
Non ei i barqueiro nen remador:
morrerei, fremosa, no mar maior.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
Non ei i barqueiro, nen sei remar:
morrerei, fremosa, no alto mar.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
MEENDINHO

É unha cantiga que, inda que feita por un home, un trobador, a protagonista é unha muller de pobo que dá conta dos seus sentimentos amorosos cara ó seu AMIGO, á nai, ás amigas...

Na cantiga de amigo preténdese plasmar un AMOR REAL; así, a muller amosa a súa preocupación por non poder estar co amigo, ou fala dunha cita, moitas veces empregando símbolos, ou expresa a ledicia por ser amada...

A cantiga de amigo ten orixe autóctona, é dicir, naceu en Galicia, os trobadores inspiráronse en cancións que o pobo cantaba; isto explica, por unha banda, que estea ambientada en paisaxes galegas e, por outra banda, que a forma sexa moi repetitiva para facilitar a súa memorización.

A CANTIGA DE AMOR

A dona que eu am'e tenho por senhor
amostrade-mi-a, Deus, se vos em prazer for,
se nom dade-mi-a morte.

A que tenh'eu por lume d'estes olhos meus
e por que choram sempre, amostrade-mi-a, Deus,
se nom dade-mi-a morte.

Essa que vós fezestes melhor parecer
de quantas sei, ai Deus!, fazede-mi-a veer,
se nom dade-mi-a morte.

Ai, Deus! qui mi-a fezestes mais ca mim amar,
mostrade-mi-a u possa com ela falar,
se nom dade-mi-a morte.
BERNAL DE BONAVAL

É unha cantiga na que un home de clase alta, o trobador, dá conta dos seus sentimentos amorosos cara á súa SENHOR, unha muller de clase alta.

Na cantiga de amor plásmase un AMOR ESPIRITUAL e imposible; por iso, o tema sempre é a COITA do home, o sufrimento, porque nunca é correspondido pola muller amada porque ela está casada con outro, porque ela pertence a unha nobreza aínda máis elevada...

A cantiga de amor, a diferencia da cantiga de amigo, non ten orixe autóctona, os trobadores peninsulares imitan as cantigas que estaban a facer os trobadores provenzais, do Sur de Francia.

A CANTIGA DE ESCARNIO E MALDICIR