Na conciencia do pobo ocupa un lugar privilexiado a vitoria do exército galego en Ponte Sampaio, sobre o río Verdugo (ou Verduxo...) entre os concellos de Pontevedra e Soutomaior, entre o 7 e o 9 de xuño de 1809. Esta fazaña marcou o inicio da retirada dos exércitos dos xenerais franceses Soult e Ney do territorio galego tan só seis meses despois da súa chegada.

Pero, como se desenvolveu a batalla? Foron tan só tres días de intensa loita física e estratéxica.
Preme nas datas para obteres máis información.
6 de xuño
Chegada a Pontevedra
O mariscal francés Ney chega á cidade de Pontevedra e, aínda que a súa idea inicial era queimar a cidade, a tradición conta que, contemplando as verdes pradarías e a igrexa de Santa María sobre o río Lérez, o militar queda abraiado e desiste das súas intencións, exclamando: “Ah, Pontevedra, a túa beleza desármame!”. Se cadra, non sucedeu exactamente así...
Entre tanto, en Ponte Sampaio o exército galego, formado por militares e labregos, mariñeiros..., toma posicións: á ponte fóranlle destruídos catro arcos, polo que tiveron que improvisar unha ponte con barcas e troncos para pasar todas as armas e víveres necesarios para conter as acometidas dos franceses.
Xa dende o mes de febreiro, por todo o territorio galego se foran formando “alarmas”, grupos de resistencia integrados por veciños que se alzaban en armas contra o invasor. A estas persoas está dirixido expresamente Proezas de Galicia.
7 de xuño
O Campo de batalla
Un destacamento de 35 soldados franceses chega a Ponte Sampaio ás 10 da mañá que é aniquilado pola fusilería galega atrincheirada no outro lado do río.
Coa chegada do groso do exército, a batalla desátase completamente agora xa coa artillería, mais sen conseguir mermar a resistencia da banda galega capitaneada polo xeneral Pablo Morillo. Case 11000 soldados profesionais do bando francés, contra apenas 10000 soldados e milicianos do bando galego.
Pontecaldelas
Perante a imposibilidade de cruzar o río pola ponte, o estratego francés mandou, xa que logo, un destacamento río arriba para tentar vadear o río en Pontecaldelas, mais non tivo éxito porque un retén de fusilería lles impediu o paso con éxito. Os ríos Oitavén e Verdugo funcionaron como barreiras naturais contra os invasores.
8 de xuño
A batalla total
Ney, aproveitando a marea baixa, tentou cruzar polo lugar onde hoxe en día se alza a ponte nova do ferrocarril, mais as súas tropas foron varridas co fogo combinado de fusilería e artillería.
Aínda o tentarían dúas veces máis con igual resultado. A afouteza e bravura da tropa galega fixo que finalmente se retirase a Pontevedra
9 de xuño
Michael Ney
Tamén chamado o Duque de Elchingen, un dos mariscais favoritos de Napoleón, asumía a súa derrota e iniciaba a retirada de Galicia deixando un rastro de pillaxe e destrución.
Adolphe Thiers na súa Historia do Imperio deixou escrito: “Semella mentira que un corpo de exército tan numeroso e afouto como o que mandaba Ney, a pesar da habilidade e enerxía de tan famoso xeneral, non puidese facer fronte aos indisciplinados galegos”.