A nosa música

Gaita: tamén chamada gaita de fol, pois en moitos lugares ás frautiñas chamábanlles gaitas. 

Podémola considerar como instrumento aerófono mixto, pois consta de lingüeta (no ronco e, se a ten, na ronqueta) e de palleta (no punteiro e no chión, se o ten).

O fol era de pel de carneiro ou año, e hoxe estendeuse o uso do material sintético impermeable (goretex). Vístese cunha tea denominada xustillo ou vestido.

As buxas son as pezas de madeira insertadas no fol onde se conectan o punteiro e demais pezas.

O aire entra polo soprete. O punteiro, de forma cónica, ten oito buratos para a dixitación e dous ou tres que lle achegan sonoridade. Emite o son grazas á palleta ou cana dobre. Esta é moi fráxil e moi sensible aos cambios de humidade.

O ronco, roncón ou bordón, consta de tres pezas: prima, segunda e copa. Na prima colócase o pallón, cana simple. Fai de bordón (nota fixa que soa de maneira constante) na tónica da gaita, dúas oitavas por debaixo do punteiro. Adórnase coa borla e os farrapos ou freques.

Algunhas gaitas teñen un pequeno bordón de palleta, o ronquillo, chillón ou chión, afinado coa 5ª nota do punteiro.

Distínguense dous xeitos de tocar:

O toque aberto, no que os dedos se levantan sucesivamente segundo sobe a nota da escala e a man dereita non se usa entre a 4ª e a 7ª nota, e toque pechado, no que os dedos da man dereita (inferior) volven a tapar buratos a partir da 4ª nota. O toque pechado é posiblemente máis antigo e, de toda a península, só se conservou en parte de Galicia e Asturias.

Ademais, na zona asturiana e galega próxima e na terra de Melide (A Coruña) empregaban notas por riba da oitava da tónica do punteiro; é o que se coñece como requintear ou requintar.
A tonalidade fai que se distingan tres variedades: grileira (Re), redonda (Do) e tumbal (Sib).

Xa desapareceu a chamada gaita de barquín, na que o aire se emitía cun fol mecánico accionado co brazo esquerdo do gaiteiro, co mesmo sistema da uillean pipe irlandesa.

A gaita de fol tradicional converteuse na icona da música galega e perfeccionouse e estandarizouse a súa fabricación e técnica, malia que isto tamén comportou unha perda de variantes en sonoridade, formas ou toques.