ANM 2. Os instrumentos

de lingüeta

O modelo máis elemental consiste nunha cana pechada por un dos extremos, cun corte oblícuo alongado. A lingüeta simple sepárase moi pouquiño.Tamén se lle coloca unha gomiña ou un fío, que permite afinalo; soa máis agudo canto máis curta sexa a lingüeta que vibra e ao revés.

Temos así o pallón do ronco da gaita e tamén na ronqueta, cando a ten. Hoxe tamén os hai de metal e plástico, con menos variacións pola humidade e a temperatura.

Un pallón ben longo podémolo furar por varias alturas para obter distintas notas musicais. Así aparecen as pipas de alcacén e as gaitas de cana.

A pipa ou gaita de alcacén, de centeo ou de avea facíase cunha palla de cereal e foi o instrumento co que se iniciaron moitos gaiteiros.

Se unha desas pipas, xa non de cereal, senón dun material máis resistente (canaveira, sabugueiro), a complementamos cun fol que reteña o aire e opcionalmente cun ronco, temos a gaita de cana. O fol facíase coa vincha dun animal (porco, becerro...). Foi tamén un instrumento barato e útil para iniciarse antes da gaita de fol, esta xa máis complexa e de lingüeta dobre ou palleta.

Filharmónica: invéntao nos anos vinte do s.XIX o reloxeiro alemán Ruschmann, xuntando varias lingüetas de tubo de afinar órganos. Cada burato agacha dúas lingüetas libres, unha soa ao aspirar e outra ao soprar

Acordeón: o mesmo inventor da filharmónica engádelle un fol e un teclado en 1822 e crea un instrumento que, coas innovacións doutros luthiers, axiña se estendeu por toda Europa. O acordeón diatónico dá un son diferente ao pechar o fol e ao abrilo e acciónase con botóns; foi o primeiro en chegar á nosa terra. O cromático só da unha e hainos de botóns ou de teclado, tamén chamados acordeóns piano.

A mesma persoa pode facer a melodía, o acompañamento harmónico e mesmo cantar, o que fixo que se popularizara e case eclipsa a gaita nalgunha época. Canda el entraron novas pezas de bailes agarrados (valses, polcas, pasodobres).

Clarinete: inventado polo luthier alemán Denner (s.XVIII) ao mellorar un instrumento de cana, o chalumeau, con máis buratos que se podían controlar cun sistema de chaves e pancas e unha embocadura na que se ataba a lingüeta. O clarinete que máis se empregou foi o de trece chaves en Sib, pois a dixitación en ton en Re Maior, cadra coa da gaita en Do. Entrou a través das bandas de música e afianzouse dende cedo o conxunto de gaita, clarinete, caixa e bombo, un cuarteto.

Tamén a partir das bandas populares chegou á música tradicional, aínda que con moito menos arraigo, o saxofón.