ANM 1. A música tradicional
Que é? III
No último terzo do XIX, canda á emigración masiva a Latinoamérica, o Rexurdimento e o Nacionalismo na nosa cultura promoven unha apertura e defensa do propio e inzan as bandas de música, os orfeóns, as rondallas e os coros galegos. Estes seguían o modelo do pontevedrés Perfecto Feijoo, quen reproducía cadros populares galegos con instrumentos e vestimenta tradicional. Así creou en 1883 o grupo Aires d'a terra, aos que seguirán Toxos e froles en Ferrol (1915) e Cantigas da Terra na Coruña (1916).
Tamén no s.XIX aparecen as bandas de música populares. As primeiras de Galicia son a de Ribadavia (1840) e a de Santiago (1850). Teñen moita importancia para a divulgación musical e para o ensino. Nos quioscos de música das cidades e vilas, nos pasarrúas ou nas prazas e nos torreiros interpretaban marchas de desfile e os novos xéneros bailables como vales, mazurca, chotis ou polcas.
Emilia Pardo Bazán promoveu na Coruña en 1884 a Asociación del folklore gallego, para a recuperación e posta en valor desta música. Crearon un cuestionario para quen quixera recoller cultura tradicional. Apareceron daquela os cancioneiros galegos de Pérez Ballesteros (1885-1886), de Marcial Valladares (1887) e o de José Inzenga (1888). Estas compilacións e investigacións influirán na nosa música culta de comezos do s.XX.
Partindo de cancións tradicionais, o compositor Marcial del Adalid, que coñecera a música de moda en Londres e París, creou Cantares viejos y nuevos de Galicia.
Como se facía en alemán cos lieder e noutras linguas, os compositores e compositoras galegos compuxeron pezas para canto e acompañamento (piano case sempre). Estes temas presentáronos como cántiga, cantiga, balada, romanza ou como melodía galega.
A partir de poemas do Rexurdimento aparecen moitas melodías galegas. Gustaban principalmente os temas da morriña, a vida na aldea ou o drama da emigración. Sobre o poema de Curros Enríquez No xardín unha noite sentada, o compositor Xosé Castro 'Chané' crea Unha noite na eira do trigo. Esta melodía galega popularizouse moito e, xa con variantes melódicas ou de texto e descoñecendo os autores, case a poderiamos considerar música tradicional.
Outra melodía galega das máis coñecidas é Negra sombra, do lugués Xoán Montes a partir do poema de Rosalía de Castro.
Destacan tamén Xosé Baldomir e Euxenia Osterberger, que compuxo melodías galegas e pezas para piano inspiradas en música tradicional.
Así mesmo, Pascual Veiga crea obras moi popularizadas como a Alborada Gallega. Este compositor de Mondoñedo musica o poema de Eduardo Pondal, Os pinos, que se estreou na Habana en 1907, que se converte no Himno Galego, malia non se facer oficial deica o Estatuto de 1981.
Continuouse ao longo deste tempo coa recollida de música tradicional.
Casto Sampedro (1848-1937), fundador do Museo de Pontevedra, recolle arredor de 500 melodías de máis de 60 concellos.
O lugués Xesús Bal y Gay, que estivo exiliado en Cambridge tras a Guerra Civil, recompilara moitos cantos galegos coa axuda do asturiano Eduardo Martínez Torner, publicando un traballo moi preciso, o Cancioneiro Gallego en 1973.
O traballo máis completo é o Cancioneiro popular galego (1984-1995), de Dorothé Schubarth e Antón Santamarina, que presenta, analiza e clasifica, en sete tomos, material recollido por toda Galicia.
