Bibliotecas escolares

"Lectura de todo tipo de texto, en todo tipo de soporte, con todo tipo de finalidades", velaí de que falamos cando falamos de lectura nestes momentos. A biblioteca escolar, espazo de lecturas: de lecturas literarias, de lecturas poéticas, dramátizadas, en compañía, en silencio, en voz alta; lecturas de imaxe, lecturas de gráficos, mapas, cadros, ilustracións, lectura da banda deseñada, o cine; lecturas informativas: o xornal, a revista divulgativa, a enciclopedia, a monografía que amplía e profundiza, o diccionario; lecturas para contrastar, para ampliar... lectura en pantalla, lectura en papel...  lecturaS.

Celebramos o mes da biblioteca escolar, o día da biblioteca, en compañía de Miguelanxo Prado. Edítase  así un novo cartel para a visibilización da biblioteca escolar e para lembrar as súas potencialidades á hora de integrar saberes, soportes e actividades destinadas á mellora das competencias básicas do alumnado.

A instancias da IASL (International Association of School Librarianship), víñase celebrando nos últimos anos o Día da Biblioteca Escolar, o 4º luns de outubro. Desde o ano 2008, a proposta desta asociación internacional (referente do traballo a prol das bibliotecas nos centros educativos, como  espazos indispensables para o desenvolvemento do traballo docente), é que se aproveite todo o mes de outubro para facer visible no conxunto das comunidades educativas, a importancia da biblioteca escolar e todas as súas posibilidades e recursos. O lema escollido para este ano pódese traducir por "Biblioteca Escolar: o panorama". (School Libraries: The Big Picture).  Na páxina da IASL están dispoñibles marcapáxinas e carteis con este lema, ben suxerentes.

Os vindeiros 23-24 de outubro, en Santiago de Compostela (Palacio de Congresos), nova cita para as profesoras e profesores que andan a erguer pequenas utopías polo país adiante: as Xornadas de Bibliotecas Escolares de Galicia - 2009. Nesta ocasión o tema central das xornadas será "NOVAS LECTURAS, NOVOS LECTORES". Falar de lectura no contexto educativo, hoxe en día, é falar das "novas formas de ler", os novos ou non tan novos soportes, os cambios sociais e tecnolóxicos que indefectiblemente forzan, tamén, a introducir e asentar cambios metodolóxicos e de enfoque nas prácticas de lectura e escritura nos centros. Daniel Cassany, Glória Durban, Tíscar Lara, Guadalupe Jover, Luis Iza, e representantes de centros de ensino de Galicia que están a desenvolver Proxectos lectores de interese, conforman o programa dunha actividade anual que prevé reunir a 1.200 participantes de toda Galicia, todos eles profesores en activo.

• Programa definitivo

Na primeira semana de setembro, celebrouse en Santiago de Compostela a 10ª Conferencia Internacional de libros de texto baixo o título Textbooks & Educational Media, organizada por IARTEM (Asociación Internacional de Investigación sobre libros de texto). No contexto desta reunión de profesionais da edición de textos para a educación falouse moito do libro dixital e do libro de texto no actual contexto educativo, social e tecnolóxico. Tamén estivo presente Víctor Freixanes, profesor, escritor e editor, quen na súa columna semanal no diario La Voz de Galicia, lembra neste principio de curso que "Vivimos rodeados de efectos especiais: titulares de xornal que se esquecen ao día seguinte. Sen un investimento axeitado nos profesionais do ensino, capaces de incorporarse activamente a esa iniciativa, temo que esteamos diante dun novo fracaso. A educación é un dos grandes espazos de frustración, eiva obxectiva (tamén) do sistema democrático, que ou se fundamenta sobre a liberdade crítica de saber ou é unha gran mentira, que no fondo os escolares perciben."

En momentos de tránsito coma o que vivimos, no que o libro electrónico  se debuxa como o soporte máis oporturno para os textos e manuais de carácter informativo, e cando se chama á utilización co alumnado de fontes informativas diversificadas e actualizadas, as bibliotecas escolares xorden como espazos inmellorables e únicos para unha educación realmente integrada na sociedade da información, como centros de recursos educativos e como centros de aprendizaxe e de acceso ao coñecemento.

Ao fío da lectura das memorias e proxectos dos centros do Plan de mellora de bibliotecas escolares, algunhas oportunidades para a reflexión e mesmo o debate:

"Neste momento, os fondos adquiridos son o suficientemente variados, están actualizados e inclúen diferentes formatos (libros, revistas, cdroms, dvds, etc.). O problema que observamos é que están infrautilizados, tanto por parte do alumnado (especialmente en secundaria), pero, sobre todo, polo profesorado. A nosa biblioteca non é utilizada dun xeito xeralizado polos profesores como centro de recursos (nin para eles nin para os seus alumnos). Cremos que existe unha excesiva dependencia do libro de texto e os materiais complementarios que ofrecen as editoriais, e o profesorado non considera importante traballar con outras fontes. Asemade, o alumnado manifesta importantes carencias á hora de buscar, cotexar, seleccionar e utilizar información (tanto en fontes tradicionais como  electrónicas). Por iso, consideramos que a B.E. debería ir camiñando cara á súa constitución como elemento e lugar fundamental de aprendizaxe." (Extracto das liñas prioritarias para o curso 2009/2010 dun centro PLAMBE)

Un motivo máis: esta excelente invitación a facer das bibliotecas escolares un espazo "mellor que Internet" para facer fronte aos retos da sociedade actual: Teresa Calçada, coordenadora do programa de Bibliotecas Escolares Portuguesas 

Coma os anos anteriores, pero esta vez en formato Pdf, edítase una caderniño informativo cunha relación dos centros integrados neste curso 2008/2009 no Plan de mellora de bibliotecas escolares, así como unha exhaustiva relación de recursos bibliográficos e electrónicos de interese para o profesorado dos equipos das bibliotecas escolares. Complétase o caderno con informacións referidas ao modelo de biblioteca escolar, os proxectos lectores de centro, o programa de fomento da lectura Hora de ler, etc.

• Caderno informativo 2008/2009

Os materiais correspondentes aos Encontros do Plan de mellora de bibliotecas escolares, celebrados os pasados 16 e 17 de abril, en Compostela, están dispoñibles no seguinte enderezo:

https://www.edu.xunta.gal/biblioteca/redeBE/

Tamén estarán dispoñibles, nos vindeiros días, os vídeos correspondentes ás conferencias dos diversos relatores convidados.

 No DOG do 8 de abril aparece publicada a  convocatoria do Plan de mellora de bibliotecas escolares para o curso 2009/2010. Poderán participar centros de ensino non universitario de titularidade da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria.A convocatoria inclúe a participación de centros de nova incorporación e tamén dos centros que xa están integrados neste programa, que deberán confirmar a súa vontade de continuar, así como presentar a documentación requerida e a descrición das liñas de actuación prioritarias para o curso 2009/2010. O prazo de presentación de solicitudes remata o 8 de maio de 2009.  TEXTO DA CONVOCATORIA

ANEXOS  (pódense cubrir directamente e imprimir para enviar)

Os vindeiros 16 e 17 de abril, en Santiago de Compostela (Escola Galega de Administración Püblica, EGAP), terán lugar os Encontros do Plan de mellora de bibliotecas escolares 2008/2009, nos que se reunirán integrantes dos equipos de biblioteca daqueles centros que están incluídos neste programa da Consellería de Educación no actual curso 2008/2009.

Esta actividade de formación está pensada como un espazo de encontro entre o profesorado responsable destas bibliotecas escolares, con tempos para a reflexión conxunta e o intercambio de experiencias e materiais sobre os aspectos básicos relacionados coa xestión, dinamización e visibilización destes imprescindibles recursos educativos. As achegas de expertos como Glòria Durban, Ana Bernal, Felipe Zayas, Concha Costas, César Iglesias, Encarnación López Chicano, Juana Vázquez ou Emilio Pascual, axudarán con toda seguridade aos profesionais das bibliotecas escolares a avanzar na súa formación, o que garante apoios decisivos para a mellora da calidade do ensino que se imparte nos centros.  PROGRAMA

De entre os titulos de literatura infantil e xuvenil editados no 2007 e 2008, profesorado con ampla experiencia no trato con libros e pequen@s lectores,  fixo unha selección (a petición da Asesoría de bibliotecas escolares) dos que poderían considerarse imprescindibles.  Velaquí esta Selección de libros imprescindibles para infantil e primaria (fición)

E para manter actualizada a sección de materiais informativos (ou de consulta, coñecemento...) estoutra selección de títulos axeitados ao alumnado destas idades: Imprescindibles-Informativos para ensino infantil e primario. (Neste caso, o campo "idade" debe entenderse como "a partir de", é dicir, textos que xa poderían ser consultados, sequera parcialmente ou con axuda,  por lectores a partir de "3-6 anos", por exemplo.)

Neste ano 2009 vaise falar moito de Charles Darwin nas bibliotecas escolares galegas. Xa son moitas as que están desenvolvendo actividades arredor da súa obra. A modo de exemplo, o IES As Mariñas de Betanzos, xa ten varias entradas no seu blogue animando a coñecer a vida e a obra de Darwin, a través de libros e outros materiais presentes na biblioteca e na Rede. Tamén invitan a xogar nun "pasapalabra evolucionista" ben interesante.

O IES Vilalonga, de Sanxenxo, pola súa parte, elaborou unha guía de lecturas recomendadas  .

A Biblioteca Escolar Digital, da Fundación Germán Sánchez Ruipérez en colaboración con outras institucións, proponnos unha viaxe a través da obra deste naturalista, con actividades para Primaria, ESO e Bacharelato, nunha das súas "maletas del conocimiento"

Una ano máis, as bibliotecas escolares constitúense en espazos de sensibilización, de aprendizaxe cidadá, de convivencia e de traballo colaborativo. Nestes últimos días dun xaneiro atroz (Gaza xa está a desaparecer das páxinas dos xornais....sen que nada mude nin mellore), os centros educativos son fervedoiros de actividade arredor dos temas da Paz, a convivencia, a solidaridade, a xustiza... os valores que lle son propios á educación que mereza tal nome.

Se onte, día 15 de decembro, catro bibliotecas escolares galegas - o CEIP A Ponte, de Lugo, CEIP San Martiño, de Pontevedra, CEIP Milladoiro, de Malpica e o IES Marqués de Suanzes, de Ferrol - recibían de mans da ministra de Educación os premios nacionais de boas prácticas para a dinamización e innovacións das bibliotecas escolares, correspondentes ao ano 2007, hoxe publícase no BOE a orde pola que se resolve o concurso nacional correspondente a este ano 2008 que remata. Nesta ocasión son tres as bibliotecas escolares de centros galegos recoñecidas polo seu traballo:

• IES CARLOS CASARES, de Viana do Bolo (Ourense) (2º premio, 9.000€)
• IES Afonso X o Sabio, de Cambre (3º premio, 6.000€)
• Colexio La Salle, de Santiago de Compostela (3º premio, 6000€, modalidade centros concertados)

Parabéns a todas as comunidades educativas galardoadas, e moi especialmente, ao profesorado que está a facer eficaces uns recursos educativos de primeira liña para unha maior calidade do ensino.

No mes de outubro de 2008 tiveron lugar en Santiago de Compostela os II Encontros de bibliotecas escolares de Galicia, baixo o lema BIBLIOTECAS PARA LER E APRENDER. O groso do programa estaba adicado á presentación de experiencias de centros educativos arredor de tres temas fundamentais: os proxectos lectores de centro, a educación documental e a integración dos recursos da biblioteca  no desenvolvemento do currículo. Nos seguintes enderezos pódese ter acceso aos materiais presentados nas diversas comunicacións, así como outras informacións de interese relacionadas co contido dos encontros.

O sábado á noitiña, cunha interpretación das conclusións en clave de clown, remataban os II Encontros de bibliotecas escolares de Galicia, que reuniron ao longo da tarde do venres e todo o sábado a uns 970 profesores e profesoras de toda Galicia integrantes, maioritariamente, dos equipos de biblioteca dos centros non universitarios, ademais doutro profesorado interesado neste ámbito.

A conferencia de peche, a cargo de Antonio Basanta Reyes, baixo o título "A primeira biblioteca", emocionou, divertiu e incitou á reflexión sobre diversos aspectos da lectura e das bibliotecas, a un profesorado que seguiu con interese as 26 experiencias presentadas por centros educativos e as conferencias dos expertos en ámbitos como a investigación sobre os procesos da lectura (Isabel Solé), a biblioteca escolar e a súa contribución ao desenvolvemento do currículo (José García Guerrero) ou os proxectos documentais integrados e a Alfabetización Informacional (Rosa Piquín).

A organización estivo a cargo da Asesoría de Bibliotecas Escolares, en colaboración cos asesores e asesoras deste ámbito dos distintos centros de formación e recursos.

Baixo o lema BIBLIOTECAS PARA LER E APRENDER vanse celebrar en Santiago de Compostela (Palacio de Congresos, 17-18 de outubro) os II ENCONTROS DE BIBLIOTECAS ESCOLARES DE GALICIA, dirixidos ao profesorado galego interesado e involucrado na xestión e dinamización das bibliotecas escolares.

O prazo para matricularse remata o 30 de setembro e deberá facerse a través da aplicación informática FPROF, do Servizo de Formación do Profesorado.

Nesta ocasión, o groso das intervencións servirán para coñecer experiencias moi concretas de bibliotecas escolares en plena actividade. Intervirán tamén Isabel Solé, José García Guerrero, Rosa Piquín e Antonio Basanta.

Programa

Cadro de experiencias presentadas

Está a chegar aos centros o CARTEL editado neste inicio do curso 2008/2009 pola Dirección Xeral de Ordenación e Innovación Educativa (Asesoría de Bibliotecas Escolares), coa finalidade de lembrar a importancia da biblioteca escolar como instrumento necesario e imprescindible ao servizo das aprendizaxes no centro.... de todo tipo de aprendizaxes: a lectura comprensiva de textos diversos en soportes tamén diversos, o uso crítico (e máis ético) de fontes informativas diferentes, a produción de información propia, a elaboración de traballos documentais en función das necesidades xeradas desde as distintas áreas e materias, o ser lector... unha biblioteca que dá servizo a profesorado e alumnado, tamén cando se pode,  ao resto da comunidade escolar... unha ferramenta no traballo por competencias que os novos currículos-LOE apoian decididamente.... é dicir, un auténtico servidor central.

O cartel está ilustrado por Manuel Lariño; continúase así unha liña de traballo con debuxantes galegos que se iniciara co programa de fomento da lectura Hora de Ler, no ano 2006, nun intento de potenciar a presenza da ilustración no contexto educativo e procurando a visión destes autores respecto do mundo da lectura e das bibliotecas.

Públicase con data 10 de xullo, no Portal Educativo, sección Bibliotecas Escolares (convocatorias), a relación provisional de centros seleccionados para incorporarse no curso 2008/2009 ao Plan de mellora de bibliotecas escolares. A resolución definitiva incluirá o listado completo de centros incluídos neste programa, así como as asignacións concedidas en cada caso.

No transcurso dos encontros do Plan de mellora de bibliotecas escolares, 07/08, a celebrar os días 3 e 4 de abril, vaise levar a cabo un pequeno experimento. Imos retransmitir en directo dúas das conferencias previstas. Máis información e acceso directo, neste enlace: http://bega-horadeler.blogspot.com/2008/04/probando-probando.html

As bibliotecas escolares poden e deben facer difusión dos seus servizos, ao tempo que facilitan a formación de usuarios e a educación documental. Algúns exemplos deste tipo de materiais:

• Guía de usuarios. Biblioteca escolar do IES Afonso X O Sabio, de Cambre.
• Guía da biblioteca. IES Afonso X O Sabio, de Cambre
• Guía de uso. Biblioteca Escolar IES As Mariñas, de Betanzos.

A estas guías, únese agora a Guía da Biblioteca do CEIP Milladoiro, de Malpica: un bo exemplo, tamén, das transformacións que están a "gozar" as bibliotecas escolares deste país, grazas aos recursos que as administracións van dispoñendo, a través por exemplo do Plan de mellora de bibliotecas escolares, pero especialmente, grazas ao traballo cotián, ao entusiasmo e á convición do profesorado que tira delas  e que inviste estes recursos en beneficio sempre dunha mellora da calidade do ensino do alumnado.

Os Encontros do Plan de Mellora de Bibliotecas Escolares 07/08 xa están en marcha: celebraranse os vindeiros 3 e 4 de abril na localidade pontevedresa de Sanxenxo. Alí se reunirán os responsables das bibliotecas escolares de todos os centros incluídos neste programa, co obxectivo de intercambiar informacións e materiais e avanzar na súa formación nos diversos aspectos da dinamización deste importante recurso educativo. 

• Acceso ao Cartel en formato pdf.
• Programa

As bibliotecas escolares galegas estiveron presentes tamén na Habana, no "Encuentro bibliotecológico" celebrado no contexto da Feira do Libro, do 14 ao 17 de febreiro, organizado por ASCUBI, Asociación Cubana de Bibliotecarios. Foi unha ocasión para compartir inquedanzas e comprobar que os medios materiais non o son todo, pero son decisivos á hora de enfrontar os retos da sociedade da información; que a profesionalidade das persoas que están á fronte das bibliotecas é imprescindible, o mesmo que as súas ganas por facilitar o uso dos recursos (moitos ou poucos que se teñan); as ganas, tamén, por contaxiar o gusto pola lectura e o coñecemento.

En palabras de Manuel Rivas (El País, 22 de febreiro de 2008): Como non estar orgulloso dun país que envía libros e non armas?

O día 24 de outubro está sinalado, no Calendario do Libro de Galicia, como Día das Bibliotecas. Este ano 2007, a Consellería de Cultura e Deporte encargoulle a Xaquín Marín a imaxe para o cartel divulgativo que lle foi remitido a todas as bibliotecas públicas e escolares. A celebración noutras comunidades autónomas pódese consultar na páxina de Amigos del Libro Infantil y Juvenil.

As bibliotecas non son lugares neutros. Na construción dunha sociedade lectora, requisito para a consecución dunha sociedade máis xusta e solidaria, os bibliotecarios e bibliotecarias deben tomar partido, partido hasta mancharse, retomando o verso de Gabriel Celaya. Así nolo lembra Javier Pérez Iglesias, bibliotecario da Universidade Complutense de Madrid, no texto Por una multitud de minorías, recollido no volume Palabras por la biblioteca:

"As nosas seleccións de documentos, a nosa forma de presentalos aos usuarios, a maneira de clasificalos e de facelos accesibles, todo elo son tarefas estrictamente bibliotecarias que supoñen tomar partido. Ao deseñar a biblioteca estamos actuando, tomando decisións que teñen implicacións políticas e sociais."

Neste día, desde a Asesoría de Bibliotecas Escolares propoñemos:

Non calquera libro. Si todas as lecturas.