Aurora Ramilo Alfaya
CEIP Plurilingüe de Leirado (Salvaterra de Miño - Pontevedra)
ramiloalfaya@edu.xunta.gal [2]

Que e como

O lema «A biblioteca escolar ten a palabra», da Asesoría de Bibliotecas Escolares para o curso 2021/22, convida a facer unha análise das nosas prácticas con respecto ao tratamento da oralidade, a procurar a súa presenza nas nosas propostas, mesmo a avalialas e melloralas se é preciso.

Veremos as actividades promovidas desde a nosa biblioteca que responden ao proxecto lector de centro, algunhas en colaboración co EDLG e demais equipos docentes, e que enriquecen e complementan as que se realizan nas aulas.

Todas as facetas da linguaxe están implicadas entre si, todas contribúen ao desenvolvemento de competencias, polo que o ideal é un tratamento conxunto. Por iso, o traballo coa linguaxe oral adoita ir integrado na actividade cotiá da biblioteca, nos proxectos documentais, no fomento da lectura e en propostas puntuais de determinadas datas, sempre en contextos significativos. 

Comezaremos por aquelas que, desde as idades máis temperás, favorecen a adquisición de vocabulario, a articulación e dicción correcta, o ton, a entoación e a memoria. Deseguido, aquelas que ademais requiren unha planificación previa e preparación do discurso oral ou son produto dunha investigación: exposición de contidos, entrevistas, titoriais… Un paso máis son as actividades de conversa: o diálogo, intercambio de ideas e expresión de opinións. 

No desenvolvemento de todas estas actividades, e canto máis variadas sexan, imos educando tamén a escoita atenta no noso alumnado.

Poesías, cancións, cantareas, arrolos, adiviñas…

O ritmo, a rima e o xogo da poesía e da tradición oral [3] son imprescindibles desde os cursos máis baixos para o desenvolvemento da linguaxe e adoitan ser moi ben recibidos polos nenos e nenas. 

Desde a biblioteca facilítanse recursos [4] e elabóranse propostas de recitados, polo Día da Poesía [5] ou Día de Rosalía [6]. En colaboración co EDLG tamén, coa temática dos proxectos [7] ou polo Día das Letras Galegas. Os recitados compártense coa comunidade de xeito presencial, na Radio Escolar, en vídeo [8] ou na realización dos festivais [9]. 

Prácticas de lectura en voz alta

As lecturas compartidas en voz alta realízaas o alumnado voluntario [10] de quinto e sexto de primaria ou outros niveis [11] que así o desexen. O feito de ter un auditorio motiva a preparalas o mellor posible, o que fai que a práctica da lectura sexa máis pracenteira. Esta actividade ten lugar na propia biblioteca, polas aulas, e nestes últimos cursos a través de vídeos. As temáticas poden estar relacionadas cos proxectos, coa igualdade de xénero, co Samaín [12], Día da Paz [13], Día do Libro [14] etc. ou pódense dar a coñecer os fondos da biblioteca [15]. Ultimamente engadimos un código QR nos libros dos que se poden escoitar estas lecturas.

Dramatizacións e narracións

Os textos literarios dramatizados ou narrados polo alumnado de diversos xeitos son un excelente medio para comprender a secuencia temporal [16] nunha historia, coñecer vocabulario novo, mellorar a memoria e practicar a entoación [17], máis os apoios xestuais, música ou sons que enriquecen o relato.

Os xogos narrativos son unha ferramenta dispoñible na biblioteca moi acaída para crear narracións orais e aprender os elementos deste tipo de texto: dados, cartas, tarxetas, monicreques… 

Merece unha atención especial o álbum ilustrado, formato no que lectores e lectoras de todas as idades poden, en compañía doutros ou das mestras, ir construíndo relatos orais co apoio das ilustracións, estimulando, ademais da linguaxe, a imaxinación e a creatividade.

A biblioteca procura facer visibles estes recursos para facilitar o seu uso por parte do profesorado.

Compartir coñecemento: conferencias, entrevistas, titoriais

Despois das investigacións e do traballo coa información chega o momento de comunicar os resultados e os produtos finais. Organizamos xornadas de conferencias [18] onde o alumnado lles explica o aprendido aos demais. Esta actividade require a elaboración de guións ou presentacións dixitais [19] para guiar a exposición e sesións previas de ensaio nas que se van consolidando aprendizaxes e gañando seguridade. No momento actual os vídeos e a radio escolar son as canles desta comunicación. [20]

As entrevistas a persoas que nos ofrezan información e coñecemento [21] para os nosos proxectos son outra excelente oportunidade de desenvolver habilidades de comunicación oral. Preguntar na familia ou na veciñanza crea, ademais, vínculos entre a escola e a comunidade exterior. Tamén podemos entrevistar a persoas expertas nalgunha materia na que estamos a traballar, un autor ou autora, incluso persoas que vemos todos os días [22] e non nos damos conta do que nos poden achegar. Esta actividade compleméntase moi ben coa elaboración previa das preguntas. De non poder asistir os entrevistados á escola, as gravadoras dixitais ou cámaras son ferramentas moi útiles que pode ofrecer a biblioteca escolar.

O texto instrutivo oral (titorial) abonda moito na actualidade e é moi utilizado. É motivador para o alumnado participar na rede con este xeito de informar: experimentos, creacións plásticas [23], receitas de cociña, procedementos tecnolóxicos… son temáticas que se poden abordar. Desde a nosa biblioteca utilizamos tamén ese formato nos últimos cursos para dinamizar [24] a través do alumnado voluntario.

Falando de libros: pensar, opinar, conversar 

As nosas lecturas tamén son un pretexto para falar, facendo recomendacións de libros [25] ou conversando sobre as lecturas dos clubs [26]. Convén dar unhas pautas sobre o que se debe dicir para facilitar a exposición: nomear datos do libro, expoñer brevemente o argumento, dicir que cousas nos chamaron especialmente a atención, o que nos agradou, o que nos desgustou ou o que nos fixo pensar…

Argumentar

O pasado curso experimentamos o debate [27] co alumnado máis grande, con resultado satisfactorio que apetece repetir. A argumentación tamén se pon en práctica na escola cando traballamos cooperativamente, nos momentos en que debemos chegar a acordos cos demais compoñentes do equipo e defender as nosas propostas. Unha tipoloxía de discurso oral que non debería faltar polo seu carácter inclusivo e que forma o alumnado en valores cívicos.

A escoita

Acondicionar lugares que transmitan tranquilidade e que se identifiquen coa conversa sosegada favorece o seu uso para este fin, tanto de xeito libre como en actividades estruturadas. 

Cando os temas interesan, cando o alumnado é protagonista e se fai habitual na escola o intercambio de comunicación oral, o hábito de escoita atenta e respectuosa vaise asentando co paso do tempo de forma moi natural. Os nenos e nenas séntense valorados e integrados, van superando inseguridades e a participación xeneralízase, de forma que todos e todas teñen os seus momentos e lugares para expresarse e ser escoitados.

Os últimos cursos, marcados polo protocolo sanitario da pandemia da covid-19, foi necesario adaptar moitas das actividades ao formato dixital. Perdemos os momentos de encontros e charlas na biblioteca, de interacción entre diferentes niveis. Os vídeos e podcast deron outras perspectivas e oportunidades e seguirán a convivir cos formatos presenciais en canto estes se poidan retomar.